O`zbekiston respublikasi oliy va o'rta

    Teri va shilliq qavatlar to’sig'ini yengib organizmga kirgan mikrob keyingi 

to’siq yallig'lantirish jarayoniga uchraydi. Yallig'langan joyda immunitetga dahldor 

hujayralar |makrofaglar limfositlar| va antitetolalar mikroblarni halok qiladi. 

Viruslar qo’zg'atadigan kasalliklarda yallig’lanish jarayonining qarshilik ko’rsatish 

kuchi juda kam bo'ladi. Yallig'lanish jarayonida halok bo’lmagan bakteriyalar 

limfa bezlariga boradi. Limfa suyuqligida immunitetga dahldor hujayralar 

(limfositlar, makrofaglar) bakteriyalar o'rtasida kurash ketadi. Limfa to’sig'ini 

yengib qonga tushgan qondan limfositlar va makrofaglar ta'sirida halok bo'ladi. 

Qolganlari retikulo-endotelial tizimi organlari (taloq, ko’mik, limfa bezlari ) 

tomonidan qamrab olinib kurash davom etadi. Organizmni bakteriyalardan halos 

qilishda limfositlar va makrofaglar faol qatnashadi. Yuqumli kasallik bilan 

---

og’rigan bemor qonining zardobida antitanalar paydo bo'ladi, ular aynan shu 

kasallik rivojlanishga sabab bo’lgan mikroorganizmga ta'sir ko'rsatadi. 

Organizmda yuz beradigan immun reaksiya limfoid sistema organlarining 

faoliyatiga bog'liqdir.  

   Immun reaksiyaga dahldor hujayralar immunositlar deb ataladi. Ular 2 guruhga: 

timusga aloqador hujayralar (T- limfositlar ) va ( V - limfositlarga) bo'linadi. T- 

limfositlar immunitetning markaziy organi bo’lgan timus (ayrisimon) bezning 

po'stloq qismida to’planib 

ko'payadi va yetiladi, so’ng qonga tushadi. Hujayraga aloqador immunitet T- 

limfositlar faoliyatiga bog'liq. V- limfositlar faoliyati gumoral immunitetni 

ta'minlaydi, antitanalar ishlab chiqarish shu hujayra faoliyatiga bog'liq.  

     Qonda suzib yuradigan hamma hujayralar qon tanachalari suyak ko’migida 

hosil bo'ladi. Hosil bo’lgan ona hujayralar qon orqali timus beziga, limfa bezlari 

(peyer) pilakchalariga boradi.  Uyerda ko'payib, rivojlanib, kamolga yetadi va 

qonga tushadi. Limfositlar immun sistemani asosiy hujayralari hisoblanib doimiy 

harakatda va organlar bo'ylab suzib yuradilar. Shunday qilib, organizmga antigen 

kirganda yuz beradigan immun reaksiyani gumoral tomoni V-limfositlar 

faoliyatiga bog'liq bo'lib, ular rivojlanib kamolga yetgandan keyin, antitana ishlab 

chiqaradigan hujayralarga aylanadi. T-limfositlar immunitetning hujayra 

faoliyatiga bog'liq qismini ta'minlaydi, organizmda begona unsur (to'qima) 

kirganda uni parchalab, halok qiladi, yurak hujayralarini yemiradi, organizmning 

mikroblarga nisbatan chidamligini oshiradi, immun reaksiyani tartibga solib turadi. 

T-va V-limfositlar bilan bir qatorda makrofaglar ham immun reaksiyada muhim 

o'rin tutadi. Qondagi monositlar va to'qima makrofaglari mononuklear, fagositar 

sistemani tashkil etib, bu hujayralar qonda biriktiruvchi to'qimada, ko’mikda 

jigarda, o’pka nerv tizimida, bo’g'imlarida keng tarqalgan. Makrofaglar begona 

unsurlarni yutib olib, so’ngra T-limfositga uzatadi.Odam organizmi mikroblar 

ularning toksinlari va umuman organizmga begona bo’lgan hamma unsurlarga 

qarshi kurashish xususiyatiga ega ekanligini ta'kidlash mumkin.  

   Emlash yo'li bilan immunitet hosil qilish vaksinasiya deyiladi. Emlash maxsus 

emlash taqvimi asosida olib boriladi. Profilaktik emlash ishlarining reja asosida 

o’tkazilganligi tufayli 1978 yilda yer yuzida chinchechak butunlay tugatilgan. 

Butun Jahon Sog'liqni Saqlash Tashkiloti 2000 yilga borib yer yuzida shol 

(poliomielit) kasalligini mutloq tugatilishi shiorini o'rtaga tashladi. Bu maqsadda 

rejali emlashdan tashqari, bu kasallik ko'proq uchrab turadigan mamlakatlarda 

yoppasiga emlash kunlari o’tkazilmoqda. O'zbekistonda ham 1994 yildan boshlab 

"poliomielitga qarshi ommaviy emlash milliy kun" lari o’tqazilmoqda. Uni 1996-

1997 yilda ham davom etirish rejalashtirilgan. Emlash ma'lum tartibda olib 

borilishi uchun, u aniq muddatlarda amalga oshirilishi va qaysi kasallikka qarshi 

emlash majburiyligi belgilangan bo'lishi kerak. Uni emlash taqvimi (kalendari) 

deyiladi. O'zbekistonda hozirgi vaqtda emlash taqvimi 1993 yilda kuchga kirgan 

(emlash jadvali ilova qilinadi). Emlash quyidagi usullarda amalga oshiriladi: teri 

osti, teri orasiga, teri yuzasini tirnab og'iz orqali nafas yo'llari orqali va boshqa 

usullar orqali. (Jadval 2). 

---

    Rejali emlashdan tashqari epidemik vaziyat taqozo etganda shoshilinch emlash 

o’tqaziladi.    

    Emlash ishlarini tashkil etish ma'lum talab va qoidalariga qat'iy amal qilingan 

holda olib boriladi. 

   1. Har bir   ambulatoriya poliklinikada aholini yoshini belgilagan holda olib 

boriladi. 

   2. Har bir emlashdan oldin bola albatta shifokor pediatr ko’rigidan o’tishi kerak 

|F 112 kartaga yoziladi|. 

   3. Emlashdan oldin vaksina solingan ampulaning butunligi, yarog'ligi 

etiketkasidagi yozuv tekshiriladi. 

  4.  Emlash jarayonida aseptikaga qat'iy amal qilish kerak. 

  5. Vaksinalarni tashishda va saqlashda harorat zanjiri talabiga qat'iy rioya qilish 

kerak. 

  6. Emlash to'g'risida hamshira 63-shakl ehtiyotdan emlash varaqasiga qayd qilish 

kerak. 

   Emlashdan keyin onaga bola ahvolida noxushlik belgilari kuzatilsa, tana harorati 

ko’tarilishi, toshma   toshishi,   og'riq,   qizarish   kabilar   bo’lsa,   darhol   vrachga   

murojaat   qilishi   uqtiriladi. 

   

                                    

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

Orttirilgan immunitetning turlari        (jadval-I) 

             

Immunitet    Tabiiy sharoitda orttirilgan immunitet  Sun'iy   ravishda   orttirilgan    

immunitet 

Faol   

Yuqumli kasalliklar bilan og’rigan 

bemorda paydo bo'ladigan immunitet 

Emlangandan so’ng paydo 

bo'ladigan immunitet 

Faol 

bo’lmagan 

Onadan yo’ldosh, ko'krak suti orqali 

bolaga o’tadagan antitanalarga 

bog'liq immunitet 

Qon zardobi yuborilgandan 

so’ng paydo bo'ladigan 

immunitet 

 

 

1998-2002 YILLAR UCHUN PROFILAKTIK EMLASH  TAQVIMI  

BOLALARNI 

                                    EMLASH JADVALI 

 

Bolaning   

   yoshi 

Emlash turlari 

 

"V" 

virusli 

gepatitga 

(VGV) 

ga qarshi 

Silga 

qarshi 

(BSJ) 

Poliomie-

litga 

qarshi 

(OPV) 

Tepkiga 

qarshi 

Qizamiqqa 

qarshi   

Bo’g'ma,qoqshol, 

ko’kyo’talga 

qarshi (AK.DS) 

(ADS-M) 

1-kun   

VGV-1 

BSJ -

1  

 

 

 

 

2-5- kun     

 

OPV-0 

 

 

 

2oy      

VGV-2         

 

OPV-1   

 

 

AKDS-1 

3 oy    

 

 

OPV-2 

 

 

AKDS-2 

4oy 

 

 

OPV-3      

 

AKDS-3 

9oy 

VGV-3 

 

 

 

Qizamiq-l   

16oy 

 

 

OPV-4 

Tepki 

Qizamiq-2    AKDS-4 

7yosh 

 

BSJ-2  OPV-5 

 

 

ADS-M-5 

16-

l7yosh         

  (9-sinf) 

 

BSJ-3   

 

 

 

16-17 

yosh 

(10- 

sinf) 

 

 

 

 

 

ADS-M-6 

        

       

                       

                         

                  

                

---