Mavzu: boshlang`ich sinf matematika kursida ulush tushunchasini o`qitish

 

11 

 

Kunning  (tunning  ham)  uzun-qisqaligi  yer  sharining  turli  nuqtasida  va  yilning  turli 

faslida har xil. 

Bir  joyning  o`zida  ham  o`zgarmasdan  qolmaydi,  shuning  uchun  ham  vaqt  o`lchovi 

uchun  kun  va  tun  yaroqli  emas.  Quyosh  bir  joyning  o`zida  bir  marta  chiqishidan  keyingi 

chiqishigacha bo`lgan unchalik farq qilmaydigan vaqt oralig`i sutkadir. 

Sutka-yer sharining o`z o`qi atrofida bir marta aylanib chiqishi uchun ketadigan vaqt 

sutkaning  24 ta teng  bo`lakka  bo`lish  qabul  qilingan,  uning  har  bir bo`lagi  1  soatni  tashkil 

qiladi. Soat 60 minutga, minut esa 60 sekundga bo`linadi.  

”Vaqt o`lchovlari” mavzusini `organishda bolalar vaqt o`lchovining asosiy birliklari 

haqida  aniq  tushunchaga  ega  bo`lishlari  zarur,  bular  yil,  oy,  hafta,  sutka,  soat,  minut. 

O`qituvchining  vazifasi  o`quvchilar  vaqtini  aniqlashlarida  soatdan  amalda  fodalanishga, 

shuningdek, hodisaning qancha davom etgani, boshlanishi va oxirini aniqlash bilan bog`liq 

bo`lgan har xil masalalarni yechishda tabel  –kalendardan foydalanishga o`rgatishdan iborat. 

O`quvchilarni tarixiy materiallar bilan qisqacha tanishtirib o`tish tavsiya etiladi.  

Ma’lumki,  vaqt  o`lchovlari  o`lchovlarning  metrik  sistemasidan  farqli  ravishda 

bevosita  o`lchash  (vaqtning  soatga  qarab  o`lchash  mumkin  bo`lgan  sekund,  minut  kabi 

oraliqlarini  hisobga  olmaganda)  imkoniyatini  bermaydi.  Bu  hol  turli  ko`rsatma, 

qo`llanmalardan keng foydalanish kerakligini ko`rsatadi. Bu mavzuni o`rganishda quyidagi 

eng ko`p tarqalgan ko`rsatma-qo`llanmalardan foydalanish mumkin: 

1.  Tabel  kalendar  har  bir  o`quvchida  bo`lishi  kerak.  Joriy  yil  uchun  bunday  tabel-

kalendarni  o`quvchilar  o`qituvchi  rahbarligida  (mehnat  darslarida)  o`zlari 

tayorlaydilar. 

2.  Soatlarning  ko`rgazmali  modeli.  Darslikda  berilgan  mashqlarning  ko`p  qismi  vaqt 

bilan  ishlashni  talab  qilgani  uchun  soat  modellari  har  bi r  o`quvchi  uchun  yasalgan 

bo`lishi (mehnat darslarida) shart. 

3.  ”Maktab o`quvchisining kundalik rejimi” jadvallari. 

”Vaqt  o`lchovlari:  mavzusini  o`rganish  jarayonida  o`quvchilar  hafta  bilan  tanish 

bo`ladilar,  yildagi  oylarning  nomlarini  va  ularning  kelish  tartibini  bilib  olgan  bo`ladilar. 

Bolalarda  yig`ilgan  bunday  tasavvurlar  keyingi  bosqichda  vaqt  o`lchovlarini  o`rganishga 

zamin  bo`ladi. 

Endi  vaqt  o`lchovi  bilan  bog`langan  asosiy  tushunchalarning  shakllanishi  nimaga 

asoslanishi masalasini qarab chiqamiz. 

Bolalarni  yil,  oy,  hafta  bilan  tanishtirishda  o`qituvchi  tabel -kalendardan  foydalanib, 

bir  yilda  12  oy  borligini  o`zlashtiradilar  va  birdaniga  davomiyligi  (kunlarni  soni)  bir  xil 

bo`lgan  oylarni  ajratadilar:  aprel,  iyun,  sentabr,  noyabr  30  kunda n,  qolgan  7  oy  esa 

(fevraldan  tashqari)  31  kundan  iborat.  Oddiy  yilning  fevrali  28  kundan  kabisa  yilning 

fevrali esa 29 kundan iborat. O`quvchilar kalendardan oyning tartib raqamini aniqlaydilar.  

---