|
Маъруза
Мавзу: Техникада ва турмушда полимерлар.
Режа:
1. Кўпик пласт ва ғовак палaстлар.
2 Қоплама ва конструкцион материаллар
3. Юқори молекуляр моддаларнинг тузилиши ва xоссалари.
4. Ацетилен ва сирка кислотадан винил ацетат олиш.
Янги сунъий ва синтетик толалардан фойдаланиб, ранги нихоятда
чиройли, жуда юмшоқ, шу билан бирга, пишиқ, ўзида хозир маълум бўлган
материалларнинг хоссаларини ва ҳали маълум бўлмаган янги хоссаларни
мужасамлантирган газламалар ҳосил қилинади. Суъний чармдан тикилган
пойафзалнинг янги турлари чиройли, енгил ва қулайлиги билан ажралиб
туради.
Кўпик пласт ва ғовак палстлардан – жуда енгил, шу билан бирга
иссиқлик, товуш, гидро ва электр изолияция хоссалари нихоятда юқори
бўлган ажойиб моддалардан кенг кўламда фойдаланиладиган янги
бинокорлик материаллари саноати барпо этилмоқда. Кўпик паластлар
номининг ўзидан ҳам кўриниб турибдики, улар кўпчитилган полимерлардир;
уларда материал блоклари ёпиқ катакчалардан, яъни ҳаво билан тўлган
ўлчамлардан иборат. Қоплама ва конструкцион материаллар сифатида
қатлам-қатлам пластик ишлатиш жуда катта имкониятлар очиб беради.
Қиринди, қипиқ, фанел ва қоғозга фенол смола шимдириб, ҳамда уларни
пресслаб, исталган рангга бўяладиган ва ҳар қандай қимматли ёғоч ўрнида
ишлатса бўладиган пардоз материллар олинади. Уларнинг сирти жуда
47
мустахқам, ялтироқ, осон ювилади ва анча озода бўлади. Яқин келажакда
туникалар ўрнига ҳам пластмасадан ишланади. Хатто ишлатиладиган кўп
сохаларда полимерлар шишани сиқиб чиқаради. Полиэтилен ва
полипропилен ясалган бутилка, склянка, челак, ҳамда стаканлар енгиллиги,
эгилувчанлиги, пишиқлиги ва шаклланиб турли-туманлиги билан киши
эхтиборини жалб қилади.
Пластмассалар машинасозлик ва асбобсозликдан металларни тобора
кўпроқ сиқиб чиқармоқда. Кўпинча, пўлатдан ҳам мустаҳкам бўладиган
пластмассаларнинг металларга нисбатан афзаллиги шундаки, улар
оксидланмайди,
зангламайди,
коррозияга
учрамайди.
Шиша
пластинкалардан, яъни шиша тола ёки шиша шпонга полиэфир смолалар
шимдириб олинадиган конструкцион материаллардан қайиқ, кема, автомобил
ва самолётларнинг корпуслари тайёрланади. Улар енгиллиги, пишиқлиги ва
пардозининг чиройлилиги билан ажралиб туради. Полимер материалларни
кончиликда ҳам муваффақиятли равишда ишлатиш мумкин. Экстрон ва
поливинилпирролиндон каби полимер материаллар организм учун мутлақо
безарар бўлиб, кўп қон кетганда қон плазмаси ўрнида ишлатилишлиги ва
қимматли хоссаларини йўқотмасдан узоқ вақт сақланиши мумкин.
Юқори молекуляр моддаларнинг тузилиши ва хоссалари. Уларни
номидан ҳам кўриниб турибдики, юқори молекуляр бирикмаларнинг
молекуляр оғирлиги жуда катта бўлади. Булар минглаб, юз минглаб ва хатто
миллионлаб атомлардан тузилган улкан молекулалардир. Бундай кўп
атомларнинг
миқдорий
жихатдан
бирикканлиги
ўз-ўзидан
макромолекуланинг янги сифат хусусиятларини келтириб чиқаради.
Шунчалик улкан молекулаларнинг хосил бўлиши, кимёвий бирикиш
реакцияси билан боради. Шу типдаги одатдаги реакциялардан фарқ қилиб, бу
реакцияда оддий тузилган бир хил қуйи молекуляр органик бирикмалар,
яъни, мономерларнинг жуда кўп молекулалари бир-бири бирикади. Юқори
молекуляр бирикма, яъни полимер хосил бўлишига олиб келадиган
реакциянинг умумий схемаси қуйидагича:
nM (M)n бу ерда:
M- мономер, n – реакция учун олинган молекулалар сони. Бу деган
сўз, мономер – М нинг, п-та молекуласи битта улкан молекула хосил қилади
ва бу молекула ўзаро занжир бўлиб бириккан ҳамда занжирда п марта
такрорланадиган мономер бирикмалардан иборат демакдир.
М
1
+М
2
+М
3
+М
4
+…+М
п
М
1
-М
2
-М
3
-М
4
-….-М
п
Бундай ғалати бирикиш реакциялари полимерланиш реакциялари деб
аталади ва у қўш боғли бирикмаларда содир бўлади. Бундай реакциялар,
кўпинча, иккита қўшни углерод атомлари ўзаро масалан, этилен
молекуласидаги СН
2
=СН
2
каби қўшбоғ билан бириккан орган бирикмаларда
содир бўлади. Бундай бирикмаларни полимерлашга оид дастлабки
тажрибаларни ўтган асрдаёқ А.М.Бутлеров амалга оширди ва бу йўл билан
полимерланиш жараёнларини ўрганишга асос солинди. Қўшбоғли
48
бирикмаларда энергия кўп бўлади ва қўшбоғ узилганда бу энергия ажралиб
чиқади. Мономер молекуласида қўшбоғ эркин радикал R таъсирида узилади;
бу радикалнинг эркин валентлиги борлиги сабабли унинг реакцияга
киришиш хусусияти жуда кучли бўлади.
Эркин радикал бизнинг мисолимизда этилен молекуласига бирикади
ва унинг бир учида эркин валентлиги бор янги радикалга айлантиради:
Do'stlaringiz bilan baham: |
