Qarshi davlat universiteti republic of uzbekistan

Burxoniddin Zarnudjiy
. X11 asrning ikkinchi yarmida yashab ijod etgan. O‘zining ko`p 
yillik pedagogik tajribasini umumlashtirib, «O‘quvchiga ta’lim yo`lida kullanma» nomli 
pedagogik asar yaratdi. Bu asar Shark mamlakatlarida ko`p marta nashr etilib, keng tarkalgan. 
Unda pedagoglik kasbi, o‘quvchi va muallim muomala odobiga doir bir kancha kasbiy va 
axloqiy talablar ifodalangan. 
Muslixiddin Sa’diy She’roziy
ning «Guliston» va «Buston» kabi pedagogik – axloqiy 
kitoblari eski o‘zbek maktablarida darslik sifatida o‘qitilgan. «Guliston» asarining «Tarbiyaning 
ta’siri bayonida» deb nomlangan yettinchi bobida tarbiyachilik faoliyati, tarbiyashunoslik ilmi, 
o‘qituvchi odobining bir necha muxim qonun – koidalari kizikarli xikoyatlar shaqlida bayon 
etiladi. 
 Alisher Navoiy.
O‘qituvchi jamiyatda obruyli va xurmatga loyik insondir, deb xisoblaydi. 
Shogirdlar muallimni xurmat qilishlarini, e’zozlashlarini uktiradi. Navoiyning fikricha, ba’zan 
bir kishi bitta bolaga tarbiya berishga ojizlik kiladi. Muallim esa bir tuda bolalarga ilmu adab 
urgatadi. Bu jarayonda muallim ko`p aziyat chekadi, mashakkatlarni boshidan kechiradi. 
Shuning uchun shogirdlar ustozlari oldida umrbod karzdor ekanliklarini xis etishlari lozim : - deb 
ta’kidlaydi. 
Navoiyning «Maxbub – ul – kulub» asarida o‘qituvchi odobiga doir quyidagi talablar 
bayon etilgan : 
•
Mudarris ota – onasining mansabi, boyligiga karab bolaga muomala kilmasligi lozim ; 
•
Muallim bolalarga bilgan narsalarini urgatishi, bilmagan ilmlarni urgatishga urinmasligi 
kerak ; 
•
Gerdayish, manmanlik, ta’magarlik, nodonlik kabi illatlar o‘qituvchi axloqiga zid 
sifatlardir; 
•
Muallim yaramas ishlardan, nopokliklardan yirok bulishi kerak; 

---

44 
•
Xalq nazarida olim xisoblanadigan mudarrislar yomon ishlardan, fisku – fasoddan 
o‘zlarini tiya bilishlari lozim. 
Buyuk mutafakkirlar bolalarni axloqli qilish uchun muallim o‘quvchilarning xissiyotiga 
ta’sir o`tkazadigan vositalardan foydalanish kerak, deb kursatadilar. Bunda badiiy adabiyot juda 
kul keladi. Masalan, Xadislar, mazmuni ifodalangan she’rlar, Alisher Navoiyning «Kirk xadis»i, 
Abdulla Oripovning «Xaj daftari» va boshqa kitoblardan foydalanish axloqiy sabok 
mashgulotlarini jonlantiradi, tarbiyaviy ta’sirini oshiradi. 
O‘quvchilarni axloqli, odobli qilishda «Odobnoma» darslari muxim rol uynaydi. 
O‘qituvchi o‘quvchilarni odobli qilib tarbiyalashda «Odobnoma», «Otalar so‘zi – aqlning 
ko‘zi», «Ma’rifatnoma» kursatuvlaridan foydalanish ham yaxshi natija beradi. 
Tajribali o‘qituvchi hamisha o‘quvchilarning kalbida nimalar sodir bulayotganligini 
tushushga kobiliyati bilangina emas, balki o‘quvchi bilan til topish, muayyan o‘quvchiga 
pedagogik ta’sir kursatishning okilona choralarini o‘z vaktida tanlash kobiliyati, ya’ni 
pedagoglik nazokatini 
ruyobga chikarish kobiliyati bilan ham ajralib turadi. Psixolog olimlar 
pedagoglik nazokati aslida psixologik nazokatdan boshqa narsa emas, deb xisoblaydilar.