‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi q. S. Abdurashidov, B. A. Hobilov

uvg‘otkichlarda o ‘zgaruvchi kuch o ‘zgaruvchi tok o'tayotgan o‘tkazgich bilan
magnitlovchi g‘altak (2) vujudga keltirgan doimiy magnit maydoni ora­
sidagi bogManish hisobiga hosil boiadi (3.18-rasm). Ishlovchi massa (3)
korpus (5) ga mahkamlangan osma uskunalar (4) ga tayanadi. 0 ‘zak (6)
massani markazlashtirib turadi.
Gidravlik va elektrik usullar ham notasodifiy va ham tasodifiy ta’sirlami
vujudga keltirishda qoMlaniladi. Dinamik yuklarni EHM orqali hosil qilish
sxemasi 3.19-rasmda ko‘rsatilgan.
3.20-rasmda uchta koordinat o ‘qlari yo‘nalishida chiziqli tebranishlar
va shu o ‘qlar atrofida aylanma tebranishlar uyg‘otadigan olti komponentli
vibrostendning sxemasi keltirilgan.

---

IV BOB. 0 ‘LCHASH ASBOBLARI VA ULARNING
QO‘LLAN ILISHI
4.1. Umumiy ma’lumotlar
Tajriba-sinash ishlarini olib borishda o'lchanadigan miqdorlami bevosita
o'lchaydigan asboblardan ham yoki bilvosita o'lchaydigan o'zgartgich —
o'zgartirgich deb ataluvchi asboblardan ham foydalaniladi. Keyingilarining
afzalligi shundan iboratki, ular miqdorlarini ma’lum masofada turib o'lchash
imkonini beradi; bu esa o'z navbatida tajriba ishlarini qulaylashtiradi.
O'zgartgichlar (преобразователи) o'lchash jarayonini avtomatlashtirish bilan
birga, o'lchanayotgan miqdorlami yozib olish, bevosita o'lchaydigan
asboblarni qo'llab bo'lmaydigan joylarda ham o'lchash ishlarini bajarish
imkonini beradi.
O'lchash asboblarining quyidagi turlari keng tarqalgan:
— chiziqli ko'chishlarni o'lchaydigan — solqilik o'lchagich
(прогибомер)1аг, siljish o'lchagich (сдвигомер)1аг, indikatorlar va chiziqli
ko'chishlarni o'zgartirgichlar;
— burchakli ko'chishlarni o'lchaydigan — klinometrlar, shovunlar va