‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi q. S. Abdurashidov, B. A. Hobilov

in d ik a to r konsentratsiyasining o 'zgarishi.
171

---

t p ning qiymatini aniqlash uchun kuzatuv skvajinasida indikator
konsentratsiyasining vaqt bo'yicha o'zgarish grafigi chiziladi. Sanoqning 
bolanish nuqtasi sifatida harakat boshlangan skvajinadagi indikator 
konsentratsiyasining pasayishi boshlangan vaqt qabul qilinadi. Filtratsiya tezligi 
V ning qiymati quyidagi formuladan topiladi:
V = 0,785£d / kg, 
(11.2)
bu yerda: 
%
= (l//)ln(jV ,/N 0) — indikatorning suyilish koeffitsienti;
t — indikator konsentratsiyasi o'zgarishining boshlang'ich qiymati No 
dan oxiigi qiymati Nt gacha bo'lgan vaqt; 
d — bosh skvajina diametri; 
kg — skvajina titrashining ta’siri koeffitsienti.
Yangi kam ishlatilgan filtlar uchun k, = 2, eski filtlar uchun kg = 1 
olinadi.
Filtratsiya koeffitsienti К bosh skvajina uchun quyidagi formuladan 
aniqlanadi:
К = V / I, (11.3)
Kuzatuv skvajinalari uchun К = Um / I, 
(11.4)
Bu yerda: 
I = A h / £ ~
oqim gradienti bo'lib, quyidagi formuladan 
topiladi:
I = ( f n-hH)/^,(11.5)
Bu yerda: hn, hH — bosh va kuzatuv skvajinalaridagi suv sathlari. 
Indikatorlar sifatida tritiy, natriy — 24, oltingugurt (sera) — 35, temir 
59, brom 
82, rubidiy — 86 va yod -131 radioaktiv kimyoviy birikmalari 
qo'llaniladi. Indikatorni tejash uchun iloji boricha gruntga kam shimiladigan 
birikma va izotoplardan foydalanish tavsiya etiladi.
11.4. Gruntlar zichligi va namligini aniqlashda dala usullari
To'g'onlami ta’mirlash, yo'l vagidrotexnika inshootlari qurilishda gruntlar 
zichligi va namligini aniqlash zarurati tug'iladi. Buning an’anaviy usullardan 
afzalligi shundan iboratki, bunda o'lchovlar bevosita dala sharoitida amalga 
oshiriladi; o'lchovlar qayta-qayta olinishi mumkin, gruntlar zichligi va namligini 
uzviy ravishda kuzatib borsa bo'ladi.
Skvajinaning chuqurligi 30 m ni tashkil etishi mumkin, bu hoi grunt
t p — indikator harakatining hisobiy vaqti.
172

---