Индивидуал ривожланиш биологияси фанидан

Эмбрионал ривожланиш (Эмбриогенез) 
Эмбрионал 
давр 
тухум 
ҳужайрасининг 
сперматозоид 
билан 
оталанишияъни зигота ҳосил бўлиши билан бошланади (эмбриогенез даври). 
Эмбрионал даврнинг тугаш вақти онтогенезнинг турига боғлиқ бўлиб, 
личинкали турда, личинканинг тухумдан чиқиши билан, она қорнида 
ривожланувчи турларда эса туғулиш вақти билан тугайди. Эмбрионал давр 
уруғланиш(зигота), майдаланиш, бластула, гаструла,гисто ва органогенез 
босқичларига бўлиб ўрганилади. 
Уруғланиш – бир қатор биологик омилларнинг биргаликдаги таъсирларда 
эркак ва урғочи жинсий ҳужайраларнинг қўшилишидир. Сутемизувчиларда 
жуда кўп сперматазоидлар урғочи организмнинг жинсий йўлига тўкилади. 
Сперматозоидларнинг бундай кўп бўлиши уларнинг сақланиши учун муҳит 
яратилишини, яъни тушган жойдаги кислотали шароитни ишқорий даражага 
келтиришини, ҳамда ўзга организмдаги иммун таъсирнинг бўлмаслигини 
таъминлайди. Сперматазоидлар урғочи организм жинсий йўлининг маълум 
бир даражадаги суюқлигига қарши (реотаксис) ва тухум ҳужайра жойлашган 
тухум йўли томон, тухум ҳужайрасининг мос моддасини сезган ҳолда 
(хемотаксис) 2-4 мм/мин тезликда ҳаракат қилади. Сперматозоиднинг 
силжиши фақат ўзининг ҳаракати туфайлигина бўлмасдан, бачадон ва тухум 
йўллари мушакларининг қисқариши ҳисобига ҳам рўй беради. 
Сут эмузувчиларда уруғланиш бачадон найининг юқориги (1/3) қисмида 
рўй беради. Уруғланиш жараёнида икки босқич тафовут этилади: 
1. Сперматозоиднинг тухум ҳужайраси қобиғи орқали кириши ва 
гаметаларнинг ўзаро қўшилиши (сингамия); 
2. Жинсий ҳужайралар ядроларининг қўшилиши (кариогамия). 
Сутэмизувчиларда ва одамда уруғлантирувчи сперматазоид тухум 
ҳужайранинг ялтироқ қобиқ ва плазматик мембранани ўраб турувчи бир неча 
қатор фолликуляр ҳужайраларини тешиб ўтади. 
Тухумга 
яқинлашгач 
сперматазоид 
ўз 
акросомасидаги 
гиалоуронидазаферменти 
ва 
бошқа 
биологик 
фаол 
бирикмалар 
(спермализин)ҳисобига унинг мураккаб қаватларига таъсир этиб, йўл очади. 

---

Тухум ҳужайранинг сперматазоид теккан юзасида уруғланиш дўмбоғи 
ҳосилбўлади,бу дўмбоқ соҳасида икки жинсий ҳужайранинг цитоплазматик 
мембранаси қўшилади ва сперматазоид бошчаси бўйинчасининг бир қисми 
билан тухум ҳужайрага киради (73-расм).Сўнг сперматозоид ва тухум 
ҳужайранинг ядролари –пронуклеусларининг зич хроматин иплари ечила 
бошлайди. Ҳар бир пронуклеуснинг ядро қобиғи парчаланиб кетади, 
пронуклеуслар бир бирига яқинлашиб жипслашади, шу тарзда ота–она 
хромасомалари аралашади.Ҳужайра диплоид ҳолини тиклайди ва 
майдаланишга тайёр ҳужайра –зигота ҳосил бўлади. 
Тухум ҳужайранинг метоболизми уруғланиш даврида жадаллашади, унда 
синтетик жараёнлар фаоллашиб, синтетик фаолиятнинг кучайиши бўлиниш 
жараёнини таъминлаш учун керакли оқсиллар ва ДНК ишлаб чиқаришга 
қаратилган бўлади. 
Зиготада оқсиллар жадал равишда синтезланади, бу оқсиллар синтези учун 
овогенез жараёнида синтезлангани – РНК матрица бўлиб хизмат қилади, 
лекин шу билан бирга янги РНК ҳам синтезланади.