G. S. K u t u m o V a I. I. I n o g a m o V g e o d e z I ya va m a r k s h e y d e r L i k I s h I

 
Tayanch so`zlar
:o’lchash, teodolit, qarash trubasi, dalnomer iplari, po’lat lenta, 
ruletka, shtativ,bussol, gorizontal burchak, vertical burchak, o’lchash xatosi, marka, 
nisbiy xato, nivelir, linza. 
Nazorat savollari
: 
1.Teodolit qanaqa vazifani bajaradi? 

---

128 
2. Teodolit yordamida yana qanaqa o`lchamlarni o`lchaydi? 
3. Bussol qanaqa vazifani bajaradi? 
4. Shtativni vazifasi nimadan iborat? 
5.Direksion burchak qanday aniqlniladi? 
6. Rumb nima? 
7. Chiziqni yo`naltirish burchaklariga nimalar kiradi? 

---

129 
9-BOB. NIVELIRLASH. NUQTALAR BALANDLIGINI ANIQLASH 
USULLARI 
9.1. Joyda balandlikni o`lchash.Nivelirlash usullari 
Nivelirlash- geodezik o`lchash ishlarning bir turi bo‘lib, o`lchahs natijasida 
yerning tabiiy ya`ni fizik yuzasida joylashgan nuqtalarning bir-biriga nisbatan 
balandligi (nisbiy balandligi h) o‘lchanadi hamda bu nuqtalarning boshlang‘ich deb 
qabul qilingan sathiy yuzadan balandligi aniqlanadi.Nivelirlash ishlari nivelir asbobi 
va reyka yordamida bajariladi. 
N-3 nivelirining tuzilishi: 
1.
Okulyar 
2.
Qarash trubasi 
3.
Vizir 
4.
Obyektiv 
5.
Kremalera 
6.
Yo`naltiruvshi vint 
7.
Dumaloq adilak 
8.
Elevatsion vint 
9.
Ko`taruvchi vint
9.1-rasm.N-3 nivelirining qismlari
10.Korpus 
Nivelirlash - umumiy atama bo‘lib, nuqtalar balanligi yoki ular balandliklari 
farqini aniqlashni turli jarayonlarida qo‘llanadi. Nivelirlash plan, profillarni tuzish, 
injenerlik loyihalash va qurishida zarur ma'lumotlarni olish uchun bajariladi.
Nivelirlash natijalari: (1) avtomobil va temir yo‘llar, kanallar, suv ta'minoti 
tizimi va boshqa joylarni loyihalashda, joyda biron- bir yo‘nalish bo‘yicha aniq 
topografik ma'lumotolishda; 
2) - bino va inshootlar qurilish loyihalarni balandlik bo‘yicha joyga 
ko‘chirishda;
3) - qurilishda yer ishlari hajmini aniqlashda; 
4) - hudud yer osti suvlari sathini aniqlashda; 

---

130 
5) - yerning umumiy relyefini tasvirlovchi kartalarniishlab chiqishda; 
6) - yer qatlamini vertikal va gorizontal surilishini aniqlashda keng 
qo‘llanadi. 
 
Qo’llaniladigan usul va asboblarga qarab nivelirlash quyidagi turlarga 
bo’linadi: geometrik nivelirlash, trigonometrik nivelirlash, barometrik nivelirlash, 
mexaniknivelirlash, 
gidrostatik 
nivelirlash, 
radionivelirlash 
va 
stereoforogrammetrik nivelirlash.