„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi termiz davlat universiteti tarix fakulteti fuqarolik jamiyati kafedrasi

 
4. Dinlararo bag„rikenglik,(tolerantlik) – ijtimoiy barqarorlikni ta‟minlash sharti.
Din va e‘tiqod masalalari inson ma‘naviyatining uzviy qismi hisoblanadi. Mazkur 
masalalarning mazmun-mohiyati haqida chuqur va asoslangan bilimlarga ega bo‗lish hayotiy-
amaliy faoliyatni to‗g‗ri tashkil etishga xizmat qiladi. Din va e‘tiqod masalalari inson 
ma‘naviyatining uzviy qismi hisoblanadi. 
Dinshunoslikda 
ham 
dinning 
integratorlik, 
regulyatorlik, 
legitimlovchilik 
va 
boshqaruvchilik kabi ijtimoiy funksiyalari e‘tirof etiladi. shuning uchun ham tarixda ko‗plab 
davlatlar va imperiyalar o‗z yaxlitligini saqlab qolish maqsadida odamlarni yagona diniy 
ta‘limot atrofida birlashtirishga harakat qilganlar. Bu, masalaning siyosiy jihatlari edi. 
Masalaning yana bir muhim – yuridik jihatini ham e‘tirof etish kerak. 
Huquqshunoslikda dinga, e‘tiqodga ega bo‗lish va u bilan bog‗liq huquqlarni amalga 
oshirish har bir insonning qonun bilan mustahkamlangan manfaatlari jumlasiga kiradi. E‘tiqodiy 
tushunchalarni tahqirlash, mensimaslik esa shaxs tabiiy huquqlarining buzilishiga sabab bo‗ladi. 
Chunki vijdon erkinligi ko‗plab davlatlar qatori O‗zbekiston qonunchiligida hamda xalqaro 
konvensiyalarda huquqiy kafolatlangan. 
Ma‘naviyatning o‗zagini tashkil etgan e‘tiqod masalasi ajdodlarimizdan bizga ulug‗ 
qadriyat sifatida meros bo‗lib kelmoqda. Xususan, Prezidentimiz BMT Bosh Assambleyasining 
72-sessiyasida ham, biz olib borayotgan insonparvarlik tamoyilla- riga asoslangan islohotlarni 
faqat ajdodlarimizning ma‘naviy merosiga tayangan holda olib boramiz, deb ta‘kidladi. Ulug‗ 
mutafakkir Alisher navoiy asarlari ham 
– ijtimoiy-falsafiy, ma‘naviy-ma‘rifiy, diniy-huquqiy ta‘limotlar tizimidan iborat. Uning 
barcha asarlari kabi, «Siroj ul-muslimiyn», «Arba‘in», «Vaqfiya», «Munshaot», «Risolai tiyr 
andoxtan» asarlari e‘tiqodiy muammolarning ijtimoiy- falsafiy tahliliga bag‗ishlangan.
64
64
T.O. Norov. Alisher navoiy insonparvarlik g‗oyalarining ma‘naviy va e‘tiqodiy zamini. Talaba-yoshlar tarbiyasida innovatsion 
yondashuv: tarbiyaning yangi metodlari va unda AKTning o‗rni mavzusidagi respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi maqolalar 
to‗plami. – T.: 2018 yil 16 noyabr. 206–209-betlar. 

---

Bu hol, O‗zbekistonda millatlararo munosabatlar va diniy bag‗rikenglik sohasida 
dunyoning boshqa mamlakatlari va xalqlariga namuna bo‗larli darajada muvafaqiyatlarga 
erishilgan bo‗lib, bu yutuqlar va andozalar namuna sifatida qabul qili- nayapti. Uning ijobiy 
natijalaridan biri, Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasining yalpi majlisi 
tomonidan – «Ma‘rifat va diniy bag‗rikenglik» rezolyutsiyasi O‗zbekiston Respublikasi 
tomonidan taqdim etilgan namuna asosida qabul qilinganligi e‘tiborga loyiq. 
Bunday e‘tiborning asosi bor albatta. O‗zbekistonning ijtimoiy-ma‘naviy boyligi, bu uning 
ko‗pmillatli va turli diniy jamoalaridan iborat xalqi bo‗lishi bilan birga, bu halqlar va diniy 
birliklar o‗rtasidagi do‗stona va bag‗rikenglik fazilatlarini ta‘minlashdek muhim vazifa mavjud. 
2017 yil 15 iyun kuni Toshkent shahrida bo‗lib o‗tgan anjumanda Prezidentimiz «Ijtimoiy 
barqarorlikni ta‘minlash, muqaddas dinimizning sofligini asrash – davr talabi» mavzusidagi 
ma‘ruzasi yurtimizda diniy bag‗rikenglik va millatlararo totuvlikni mustahkamlash, muqaddas 
islom dini rivojiga beqiyos hissa qo‗shgan buyuk allomalarimiz merosini o‗rganish, tadqiq etish, 
farzandlarimizni turli zamonaviy yot g‗oya va tahdidlardan asrashga qaratilgani bilan 
qalbimizdan chuqur joy oldi. Biz bir necha ming odamga yetkazishga uringan ezgu 
g‗oyalarimizni Prezidentimiz dadil ohangda «biz butun jahon jamoatchiligiga islom dinining asl 
insonparvarlik mohiyatini yetkazishni eng muhim vazifa deb hisoblaymiz»
65
degan so‗zlar bilan 
bayon qildi. 
Mamlakatimizda vijdon erkinligini huquqiy himoya qiluvchi dastlabki qonun- ning paydo 
bo‗lishi XX asrning 90-yillariga to‗g‗ri keladi. O‗tgan asrda sho‗ro tuzumi xalqimiz ongu 
tafakkurida dinni afyun va zararli uydirma sifatida gavdalantirish- ga harakat qilayotgan bir 
pallada O‗zbekistonda 1991 yil 14 iyunda ilk bor «Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar 
to‗g‗risida»gi qonun qabul qilingan edi. 
Mustaqillik yillarida fuqarolarimizning din bilan bog‗liq huquq va manfa- atlarini to‗liq 
amalga oshirish, diniy va milliy qadriyatlarni tiklash sohasida qator ishlar amalga oshirildi. Eng 
avvalo, vijdon erkinligining huquqiy bazasi mustahkamlandi. O‗zbekiston Respublikasi 
konstitutsiyasida «Hamma uchun vijdon erkinligi kafolatlanadi. Har bir inson xohlagan dinga 
e‘tiqod qilish yoki hech qaysi dinga e‘tiqod qilmaslik huquqiga ega. Diniy qarashlarni majburan 
singdi- rishga yo‗l qo‗yilmaydi», degan huquqiy norma belgilandi (31-modda). Mazkur norma 
asosida har bir shaxsning din bilan bog‗liq haq-huquqlari davlat tomonidan rasman kafolatlandi.
O‗zbekiston Respublikasi demokratik prinsiplarga sodiqligining ifodasi sifatda davlatning 
din va diniy tashkilotlar bilan o‗zaro munosabatda quyidagi prinsiplarga amal qilishini e‘lon 
qildi: 
– dindorlarning diniy tuyg‗ularini hurmat qilish; 
– diniy e‘tiqod fuqarolarning yoki ular uyushmalarining xususiy ishi deb tan olish; 
– diniy qarashlarga amal qiluvchi fuqarolarning ham, ularga amal qilmaydigan 
fuqarolarning ham huquqlarini teng kafolatlash hamda ularni ta‘qib qilishga yo‗l qo‗ymaslik; 
– ma‘naviy tiklanish, umuminsoniy axloqiy qadriyatlarni qaror toptirish ishida turli diniy 
uyushmalarning imkoniyatlaridan foydalanish uchun ular bilan muloqot qilish yo‗llarini izlash 
zarurati; 
– dindan buzg‗unchilik maqsadlarida foydalanishga yo‗l qo‗yib bo‗lmasligini e‘tirof etish. 
Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to‗g‗risidagi normalarning qonunchilikka kiritilishi 
natijasida diyorimizda rasmiy faoliyat olib borayotgan barcha din vakil- lariga katta 
imkoniyatlar yaratildi. Jumladan, mustaqillikkacha respublikada bir necha cherkov va sinagoglar 
faoliyat olib borgan bo‗lsa, qonun qabul qilingach, dunyoning turli mintaqalarida diniy 
ibodatlarini amalga oshiruvchi yevangel-Lyuteran jamoa- si, Rim-katolik cherkovi, «yettinchi 
kun adventistlari» diniy tashkiloti, Bahoiylar jamoasi, yahudiylar diniy jamoasi kabi o‗ndan 
ortiq diniy konfessiyalar yurtimizda rasmiy faoliyat yurita boshladi. 
Mamlakatimizda yashayotgan millat, elatlar va diniy jamoalar o‗rtasidagi do‗stona 
munosabatlar boshqa mamlakat va xalqlar tomonidan ijobiy baholanmoqda. 
65
O‗zbekiston Respublikasi Prezidentining BMT Bosh Assambleyasining 72-sessiyasidagi ma‘ruzasi. «Xalq so‗zi» gazetasi, 
2017 yil 20 sentabr soni. 

---

2018 yil 18 sentabrda O‗zbekiston Prezidenti AQshning diniy erkinlik sohasida alohida 
topshiriqlar bo‗yicha elchisi – Samuel Braunbekni qabul qildi. Elchi ikki kun davomida bir 
nechta uchrashuvlar o‗tkazdi va ayrim nashrlarga intervyu berib, O‗zbekistondagi e‘tiqodiy 
masalalar va milliy totuvlik holatini yuksak baholadi.
66
Hukumatimiz tomonidan turli diniy tashkilotlarning o‗z faoliyatlarini amalga oshirish va 
mamlakat hayotida faol ishtirok etishlari uchun barcha shart-sharoitlar yaratib berildi. Jumladan, 
O‗zbekiston Musulmonlari idorasining markaziy tele- videniye orqali ma‘naviy-ma‘rifiy 
ko‗rsatuvlarni berib borishi, mashhur diniy arboblarning tavalludiga bag‗ishlangan 
anjumanlarning keng ko‗lamda nishonlanishi kabi tadbirlarni aytib o‗tish o‗rinlidir. 
Ammo yaratilgan imkoniyatlarga qaramasdan, xalqimizning bag‗rikengligini suiiste‘mol 
qilgan ayrim diniy oqimlar faqat diniy g‗oya va aqidalarni emas, balki siyosiy va ekstremistik 
maqsadlarni ko‗zlab ish olib borganlari achinarli holdir. ko‗p asrlardan beri hanafiy mazhabiga 
ergashib kelgan xalqimiz uchun yot g‗oya va qarash- larni yoqlab chiqishlari barobarida hanafiy 
mazhabi yo‗l-yo‗riqlari asosida ibodat qiluvchilarni mensimaslik, mazhab ulamolarini 
haqoratlash, din arkonlarini ba- jarmayotgan shaxslarni kofirlikda ayblash, imomlar bilan masala 
talashish, boshqa mazhab vakillariga shaklan taqlid qilish kabi holatlar kuzatildi. 
Xorijiy davlatlardan diniy aqidaparastlikni targ‗ib etuvchi, odamlarda qo‗rquv va vahima 
uyg‗otuvchi ko‗plab diniy adabiyotlar «Hizbut-tahrir», «Akromiylar», «Tavba», «Adolat 
uyushmasi» kabi ekstremistik guruhlar tomonidan ommaga tarqatilib, mamlakat barqarorligiga 
rahna solishga qaratilgan harakatlar yuzaga kela boshladi. 
Asosiy maqsadi millat va jamiyatni diniy asosda bo‗lib tashlash bo‗lgan missionerlik 
harakatlari turli yo‗llar bilan yurtimizga suqulib kira boshlagan edi. Respublikamiz 
qonunchiligida missionerlik faoliyatiga huquqiy jihatdan yetarli darajada to‗siqning mavjud 
emasligi bartaraf etib bo‗lmas darajada og‗ir oqibatlarga olib kelishi mumkin edi. Bu kabi 
holatlar «Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to‗g‗risida»gi qonunni qayta ko‗rib chiqishni 
taqozo etardi. 
1998 yil 1 may kuni O‗zbekiston Respublikasi oliy Majlisining XI sessiyasida «Vijdon 
erkinligi va diniy tashkilotlar to‗g‗risida»gi qonunning 23 moddadan ibo- rat yangi tahriri qabul 
qilindi va bu Qonunni ishlab chiqishda mamlakatimizning o‗ziga xos sharoiti, unda yashovchi 
aholining huquq va manfaatlari hamda mentaliteti hisobga olindi. Qonunning asosiy maqsadi har 
bir shaxsning vijdon erkinligi va diniy e‘tiqod huquqini, dinga munosabatidan qat‘i nazar, 
fuqarolarning tengligini ta‘minlash, shuningdek, diniy tashkilotlarning faoliyati bilan bog‗liq 
munosabat- larni tartibga solib turishdan iborat.
67
shuningdek, qonunning 3-moddasida «Dinga e‘tiqod qilish yoki o‗zga e‘tiqodlar erkinligi 
milliy xavfsizlikni va jamoat tartibini, boshqa fuqarolarning hayoti, salomatligi, axloqi, huquqi 
va erkinliklarini ta‘minlash uchun zarur bo‗lgan daraja- dagina cheklanishi mumkin»ligi 
belgilangan. Bu norma «Fuqarolik va siyosiy huquqlar to‗g‗risidagi xalqaro Pakt»ning 18-
moddasi 3-bandiga hamohang tarzda ishlangan. 
shuningdek, BMT Bosh Assambleyasining «Diniy toqatsizlikning barcha shaklla- rini 
bartaraf etish to‗g‗risida»gi Rezolyutsiyasida ham bunday qoida mustahkamlangan bo‗lib, unda 
tinchlik va jamoat xavfsizligini ta‘minlash maqsadlarida din yoki e‘tiqod erkinligi sohasida 
ma‘lum cheklovlarga yo‗l qo‗yilishi belgilab o‗tilgan. 
Missionerlik va prozelitizm borasidagi cheklovlarni ayni shunday senzlar jum- lasiga 
kiritish mumkin. Hozirgi kunda, ko‗plab buzg‗unchi da‘vatchilar o‗z strukturala- rida 
missionerlar tayyorlash kurslari, nashriyotlar, mintaqaviy tadqiqot markazlari, moliyaviy 
ta‘minot markazlari bilan bir qatorda, go‗yoki, «inson huquqlari himoyasi» bilan 
shug‗ullanuvchi, aslida esa missionerlarning «dushman»larini qoralashga qaratilgan markazlar 
tuzishga ham alohida e‘tibor bermoqdalar. 
66
Samuel Braunbek. Bu zaminda ko‗plab millatu elatlar, turli din hamda e‘tiqod vakillari o‗zaro tinch-totuv va hamjihat 
yashayotgani e‘tirofga loyiq. «Xalq so‗zi» gazetasi, 2018 yil 19 sentabr № 193 (7151). 
67
O‗zbekiston Respublikasining «Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to‗g‗risida»gi qonuni. 

---

Bugungi kunga kelib bunday soxta demokratlarning aslida kim ekani hech kimga sir 
bo‗lmay qoldi. Afsuski, zamonaviy missionerlar ham, ayrim inson huquqlari «himoyachilari» 
ham bu kabi holatlarni tushunishni istamayapti- lar. Vaholanki, «Fuqarolik va siyosiy huquqlar 
to‗g‗risida xalqaro Pakt»ning 18- moddasi 2-bandida e‘tiqodni o‗zgartirish majburiy xatti-
harakatlar bilan bog‗liq bo‗lmasligi, 20-moddasi 2-bandida esa dushmanlik va diniy g‗animlikni 
keltirib chiqaradigan harakatlar qonun bilan taqiqlab qo‗yilishi zarurligi haqidagi qoidalar 
mustahkamlab qo‗yilgan. 
Yuqoridagi mulohazalardan ayrim vijdon erkinligi «himoyachilari»ning da‘- volari ortida 
g‗arazli maqsadlar yotganini anglash qiyin emas. Bunday «demokratiya eksporti»ning 
millatimiz, xalqimiz istiqboli va tinch-totuv hayotiga rahna solishdek strategiyaga qaratilgani 
aniq-ravshan ko‗rinib turibdi. 
«Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to‗g‗risida»gi qonunning 5-moddasida 
mustahkamlangan bir konfessiyadagi dindorlarni boshqasiga kiritishga qaratilgan xatti-
harakatlar (prozelitizm), shuningdek, boshqa har qanday missionerlik faoliyatini cheklash 
haqidagi qoida yurtimiz xavfsizligi, turli din vakillarining tinch-totuv yashashini ta‘minlashga 
qaratilgan. Chunki inson o‗z dini va e‘tiqodini o‗zgartirishi ko‗p hollarda salbiy oqibatlarga olib 
keladi. Ayniqsa, bunday harakatlar oqibatida oila muhitida ota-bola, aka-ukaning yuzko‗rmas 
bo‗lib ketayotganini hech qanday yo‗l bilan oqlab bo‗lmaydi. 
Qonunchilikda bunday holatlarga nisbatan javobgarlik ham belgilangan. Jumladan, 
O‗zbekiston Respublikasi Ma‘muriy javobgarlik to‗g‗risidagi kodeksining 240-moddasi ikkinchi 
qismida bir konfessiyaga mansub dindorlarni boshqasiga kiritishga qaratilgan xatti-harakatlar 
(prozelitizm) va boshqa missionerlik faoliyati uchun eng kam ish haqining ellik baravaridan yuz 
ba- ravarigacha miqdorda jarima solish yoki o‗n besh sutkagacha muddatga ma‘muriy qamoqqa 
olishga sabab bo‗lishi belgilangan bo‗lsa, Jinoyat kodeksining 2162-moddasi ikkinchi qismiga 
asosan bunday xatti-harakatlar ma‘muriy jazo qo‗llanilganidan keyin sodir etilsa, eng kam ish 
haqining ellik baravaridan yuz baravarigacha miqdorda jarima yoki olti oygacha qamoq yoxud 
uch yilgacha ozodlikdan mahrum qilish bilan jazolanishi nazarda tutilgan. 
Qonunning diniy adabiyotlarga tegishli bo‗lgan 19-moddasi ham o‗zgartirildi. Unga ko‗ra, 
«Diniy tashkilotlarning markaziy boshqaruv organlari diniy maqsadlarga mo‗ljallangan 
buyumlar, diniy adabiyotlar va diniy mazmundagi boshqa axborot ma- teriallarini O‗zbekiston 
Respublikasi qonun hujjatlarida belgilangan tartibda ishlab chiqarishga, eksport va import 
qilishga hamda tarqatishga haqlidir». 
O‗zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2004 yil 23 apreldagi 196-qa- rori 
bilan tasdiqlangan, O‗zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Din ishlari 
bo‗yicha qo‗mita to‗g‗risidagi nizomning 7-bandiga muvofiq, O‗zbekiston Respublikasi Vazirlar 
Mahkamasi huzuridagi Din ishlari bo‗yicha qo‗mita Respubli- kada chiqariladigan yoki chet 
ellardan keltiriladigan diniy tusdagi mahsulotlarni (matbuot va elektron nashrlarni, audio, video 
kassetalarni, CD, DVD va boshqa disk- larni) ekspertizadan o‗tkazadi va mazkur faoliyatni 
muvofiqlashtiradi. Mazkur qoida orqali respublika hududiga diniy mazmundagi adabiyotlarning 
olib kirish tartibi takomillashtirildi. 
Qonunning 19-moddasida diniy ekstremizm, separatizm va aqidaparastlik g‗oyalari bilan 
yo‗g‗rilgan matbaa nashrlari, kino, foto, audio, video mahsulotlari va shu kabi boshqa 
mahsulotlarni tayyorlash, saqlash va tarqatish huquqbuzarlik ekanligi belgilab qo‗yildi. 
Vijdon erkinligi qonunchiligi borasidagi islohotlar amalga oshirilishi lozim bo‗lgan 
hayotiy zarurat hisoblanadi. Bu islohotlar jamiyat taraqqiyoti bilan hamnafas tarzda 
rivojlanishda davom etadi. Jumladan, mavjud qonunchilik mohiyatini keng xalq ommasiga 
to‗laqonli yetkazib berish maqsadida vako- latli davlat organlari tomonidan sohaga oid 
qonunlarga huquqiy sharhlar berilishi, fuqarolarning vijdon erkinligi huquqini ta‘minlashga 
xizmat qiluvchi qonunosti hujjatlarining qabul qilinayotgani fikrimizning isbotidir. 
Xulosa qilib aytganda, «Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to‗g‗risida»gi qonunni 
hayotga tatbiq etish va sohaga oid amalga oshirilayotgan huquqiy islohotlar natijasida diniy 
tashkilotlarni ro‗yxatga olish hamda ularga rahbarlik qilish, no- an‘anaviy diniy oqimlarning 

---

yoyilib ketishi oldini olish, diniy ta‘lim tizimini takomillashtirish, shuningdek, diniy 
adabiyotlarni chop etish va tarqatish kabi diniy hayot barqarorligini ta‘minlashga qaratilgan 
vazifalarni bajarish uchun zamon talablariga mos huquqiy mexanizm yaratildi. 
Biz hozirgi vaqtda yirik bir loyiha – O‗zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazini 
tashkil etish bo‗yicha katta ishlarni boshlab yubordik, dedi Prezidentimiz. Bu markaz avvalo 
xalqimizning yaratuvchilik dahosi bilan bunyod etilgan noyob merosni har tomonlama va jadal 
rivojlanishini ta‘minlash uchun shart-sharoitlar yaratishdan, mamlakatni modernizatsiya qilish 
va hayotning barcha sohalarini erkinlashtirish- dir. O‗zbekistonda islom dinining insonparvarlik 
falsafasi, buyuk g‗oyalari yosh avlod yuragidan joy olishiga barcha sharoit yaratib berilgan. 
Boshqacha qilib aytganda, farzandlarimiz dunyoviy bilimlar bilan bir qatorda Imom Buxoriy 
to‗plagan hadislar, naqshband ta‘limoti, Termiziy o‗gitlari, Yassaviy hikmatlari asosida 
tarbiyalanmoqda. 
Yoshlar tafakkuri sofligini saqlash, ularning kayfiyatlari, orzu-umidlari, intilishlarining 
mazmun-mohiyatini o‗rganish, ulardan tegishli xulosalar chiqarish o‗ta dolzarb vazifadir. Diniy 
ekstremizm va terrorizm ildiz otib borayotgan bugungi kunda jamiyatimizda yoshlar tarbiyasiga 
ahamiyat qaratish eng dolzarb vazifadir. Bugungi kunda BMTning xavfsizlik va terrorizmga 
qarshi kurashish bo‗yicha maxsus bo‗linmalari faoliyati terrorizmga qarshi qaratilgan asosiy 
xalqaro uyushmalar qatorida yetakchi o‗rin egallaydi.
68
Noan‘anaviy diniy harakatlar va tashkilotlarning ko‗pchiligi XX asrning 60–70- yillarida 
AQsh va G‗arbiy yevropada paydo bo‗ldi, keyin butun dunyoga tarqala boshladi. Diniy jamoa 
a‘zolarining turmush tarzi qat‘iy belgilab qo‗yilgan tartiblar, ijti- moiy hayotdan uzoqligi bilan 
ajralib turadi, o‗z rahbarlariga so‗zsiz bo‗ysunishlari talab qilinadi. «Sevgi oilasi» sektasi hech 
bir cheklanmagan munosabatlar vosi- tasida «diniy tozalanish» yo‗li bilan «xudoning o‗g‗li» 
bo‗lishni tushuntirib beradi. Janubiy koreyalik San Mun asos solgan «Birlashgan cherkov» 
sektasi asketik turmush tarzini targ‗ib qiladi.
69
«krishnani anglash xalqaro jamiyati» 
noan‘anaviy diniy fan va ta‘limga oid barcha qadriyatlarni inkor qiladi»
70
. 
N oan‘anaviy diniy harakatlar katta tashviqot va moddiy yordam berish orqaligina emas, 
ma‘naviy qashshoqlik, maishiy buzuqlik kabi omillar tufayli ham ayrim guruhlarni o‗z ta‘sir 
doirasiga oladi. «Yangi diniy harakatlarning asoschilari» faqat ulargina mutlaq haqiqatni, barcha 
insoniy muammolarni hal qilishning to‗g‗ri yo‗lini, qayta tug‗ilish va u dunyoda o‗lmaslik orqali 
abadiy farog‗atga erishishni bilishlarini da‘vo qiladilar. Ularning ta‘limotlari mistika, sirlilik 
bilan yo‗g‗rilgan. 
Hozirgi globallashuv jarayonida diniy bag‗rikenglik muammosi mamlakatlar uchun g‗oyat 
dolzarb masalalardan biri hisoblanadi. 1995 yil 16 noyabrda BMTning fan, ta‘lim va madaniyat 
bo‗yicha 
ixtisoslashgan 
tashkiloti 
YuneSko 
tomonidan 
Bag‗rikenglik 
prinsiplari 
deklaratsiyasining qabul qilinishi buning yorqin dalilidir. Ushbu deklaratsiyada e‘tiqod va vijdon 
erkinligiga ham e‘tibor qaratilgan. O‗zbekiston Respublikasi konstitutsiyasining 18-moddasiga 
ko‗ra, «O‗zbekiston Respublikasida barcha fuqarolar bir xil huquq va erkinliklarga ega bo‗lib, 
jinsi, irqi, millati, tili, dini, ijtimoiy kelib chiqishi, e‘tiqodi, shaxsiy va ijtimoiy mavqeidan qat‘i, 
nazar, qonun oldida tengdirlar». 
Asosiy qonunimizda ushbu huquqning aks ettirilishi mamlakatimizda insonlar- ning vijdon 
va e‘tiqod erkinligi ta‘minlanishining asosi bo‗lib xizmat qilmoqda. O‗zbekistonda diniy 
bag‗rikenglik va millatlararo totuvlik tarixiy ildiz va mustahkam qonuniy asoslarga ega bo‗lib, 
dunyoviy davlat va din orasidagi munosabatlarning mustahkam huquqiy asoslari yaratilgan. 
2017 yil 16 noyabr kuni Toshkent islom universitetida Xalqaro bag‗rikenglik kuni 
munosabati bilan «konfessiyalararo muloqot va diniy bag‗rikenglik – jamiyat barqarorligi 
garovi» mavzuida xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya bo‗lib o‗tdi. 
68
O‗zbekiston Respublikasi Prezidentining BMT Bosh Assambleyasining 72-sessiyasidagi ma‘ruzasi. «Xalq so‗zi» gazetasi, 
2017 yil 20 sentabr. 
69
В.М. Межуев. културалогия как наука: за и против (матриали обсуждения) – «Вопросы филосо- фии», 2008. №11, 15-
б. 
70
A.S. Ochildiev. Diniy ekstremizm va terrorizmga qarshi kurashning maъnaviy-maъrifiy asoslari. 

---

O‗zbekiston Respublikasi konstitutsiyasining 31-moddasida «Hamma uchun vijdon 
erkinligi kafolatlanadi. Har bir inson xohlagan dinga e‘tiqod qilish yoki hech qaysi dinga e‘tiqod 
qilmaslik huquqiga ega. Diniy qarashlarni majburan singdirishga yo‗l qo‗yilmaydi» deb 
belgilangan. Ushbu moddani amalga oshirish mexanizmi 1998 yil 1 mayda qabul qilingan 
«Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to‗g‗risida»gi qonunda keng yoritib berilgan. Uning 3-
moddasiga ko‗ra, vijdon erkinligi fuqarolarning har qanday dinga e‘tiqod qilish yoki hech 
qanday dinga e‘tiqod qilmaslikdan iborat ka- folatlangan konstitutsiyaviy huquqidir. 
Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasining 18-moddasida: «Har bir inson fikr, vijdon 
va din erkinligi huquqiga ega, bu huquq o‗z dini yoki e‘ti- qodini o‗zgartirish erkinligini va 
ta‘limotda, toat-ibodat qilishda va diniy rasm- rusum hamda marosimlarni ommaviy yoki 
xususiy tartibda ado etish, o‗z dini yoki e‘tiqodiga yakka tartibda, shuningdek, boshqalar bilan 
birga amal qilish erkinligini o‗z ichiga oladi», deb belgilangan. Afsuski, hozirgi davrda ko‗plab 
ekstremistik uyushmalar va aqidaparastlar turli dinlar, shu jumladan, xristianlik, yahudiylik, 
islom dinlari ta‘limotidan foydalanmoqda. 
Terrorizm – jamiyatda beqarorlik keltirib chiqarish, aholining keng qatlamlarida vahima 
va qo‗rquv uyg‗otishga qaratilgan siyosiy kurashning yovuz usulidir. U yashirin tashkilotlar 
tomonidan beqarorlik keltirib chiqarish orqali davlat hokimiyatini egallash maqsadida 
qo‗llanadi. Mana shunday sharoitda din niqobi ostidagi ayrim g‗arazli kuchlar O‗zbekistondagi 
vaziyatni izdan chiqarish, mavjud konstitutsiyaviy tuzumni ag‗darish orqali islom davlatini 
qurish g‗oyalarini ilgari surmoqda. Diniy ekstremistik kuchlar jamiyat uchun an‘anaviy bo‗lgan 
diniy qadriyatlar va aqidaviy ahkomlar tizimini inkor etib, ularga zid bo‗lgan «g‗oyalar» va 
amallarni agressiv tarzda targ‗ib qilishga intilmoqda. Mutaxassislarning fikriga ko‗ra, hozir 
dunyoda 
500 dan ortiq terrorchilik tashkiloti mavjud bo‗lib, ularning 80 foizi islom dini niqobi 
ostida faoliyat yuritmoqda. Avvalo kundan-kunga kuchayib borayotgan bunday xatarlarga qarshi 
doimo sergak, ogoh va hushyor bo‗lib yashashimiz zarur. Bunday tahdidlarga qarshi har 
tomonlama chuqur o‗ylangan, puxta ilmiy asosda tashkil etilgan, muntazam va uzluksiz ravishda 
olib boriladigan ma‘naviy tarbiya bilan javob berish mumkin.