Materialshunoslik va yangi materiallar texnologiyasi

 
Nazorat savollari 
1.
Temir –uglerod asosli qotishmalarni tushuntiring. 
2.
Mexanik aralashma nima? 
3.
Po’latlarning tasnifi.
4.
Evtektodgacha bulgan po’latlar. 
5.
Evtektoidli po’latlar.
6.
Evtektoddan keyingi po’latlar.
7.
Austenit nima? 
7- mavzu. CHo’yanlar va ularning qo’llanilishi
 
Reja: 
1.
Temirning qotishmalar.
2.
CHo’yanlar.
3.
Kulrang cho’yanlar.
4.
Bolg’alanuvchan cho’yanlar.
5.
Juda puxta cho’yanlar. 
6.
Maxsus legirlangan cho’yanlar. 
7.
Yuqori legirlangan cho’yanlar. 
Tayanch iboralar: po’lat, cho’yan, oq cho’yan, kulrang cho’yanlar, bolg’alanuvchan 
cho’yanlar, juda puxta cho’yanlar, maxsus legirlangan cho’yanlar.
CHo’yanlar haqida dastlabki ma’lumot. CHo’yanlarning mashinasozlikdagi ahamiyati. 
CHo’yanlarning turlari, umumiy xossalari va qo’llanilishi haqida ma’lumotlar. 
Tarkibida uglerod miqdori 2,14 dan 6,67 % gacha bo’lgan temirning uglerod va boshqa 
elementlar bilan qotishmasi 
cho’yan 
deyiladi. CHo’yanlar tarkibidagi uglerodning qanday 
holatda ekanligiga ko’ra 
 
oq, kulrang, juda puxta va bolg’alanuvchan cho’yanlarga bo’linadi. 
Oq cho’yanning tarkibida uglerod kimyoviy birikma–tsementit holatida bo’ladi. 
TSementit sinish yuzasida yaltiroq, oq rangda bo’ladi. SHu sababli, asosini tsementit tashkil 
etgan cho’yan 
oq cho’yan 
deb yuritiladi. Kulrang, bolg’alanuvchan va juda puxta cho’yanlarning 
tarkibida uglerodning juda ko’p qismi erkin holatda, ya’ni grafit tarzida bo’ladi. 
Oq cho’yanlar tuzilishiga va tarkibidagi uglerod miqdoriga ko’ra quyidagi turlarga 
bo’linadi: 
•
evtektikadan 
oldingi 
cho’yan, 
tarkibida 
uglerod 
miqdori 
2,14–4,3% 
bo’lib, strukturasi perlit, tsementit va ledeburitdan iborat; 
•
evtektik 
cho’yan, 
tarkibida 
uglerod 
miqdori 
4,3% 
ni 
tashkil 
etib, 
strukturasi ledeburitdan iborat (7.1–rasm); 
•
evtektikadan 
keyingi 
cho’yan, 
tarkibida 
uglerod 
miqdori 
4,3–6,67% 
bo’lib, strukturasi birlamchi tsementit va ledeburitdan tashkil topadi. 

---

38