Tibbiyotda axborot texnologiyalari

Virtual xotira tizimi tuzilishi. 

---

Tavsiflovchi barcha berilganlarni, ya’ni yo‘qotilishni oldini 
olish uchun axborotlarni guruhlarga bo‘lib, ma’lumotlar 
omborini tashkil etamiz. Bu munosabatlar 
relationships
(o‘zaro 
bog‘lanish) 
murakkab 
bo‘lishi mumkin; masalan, bir 
kuzatayotgan bemor bilan bog‘liq bo‘lgan ma’lumotlar kuzatuv 
yozivchi shaxs, asbob va qiymatlarni sotib olish uchun ishlatiladi 
va bu bemorning jismoniy holati haqidagi ma’lumotlar elementlar 
va munosabatlari, shu elementlar orasida 
relationships
 
ma’lumotlar bazasi tuziladi. Ma’lumotlar bazalarini hamkorlik 
bor ma’lumotlar, odatda yozuvlar va fayllar; shu bilan birga 
tavsiflovchi 
metadatalar
bilan tuziladi. Ya’ni kuzatuvlarning 
ijobiy blokli – har bir qadam ma’lumotlarini ifodalaydigan 
elemenlar yig‘indisi ko‘rinishida. Misol uchun, bir tibbiy 
ma’lumotlar bazasi ro‘yxatga olish tizimi odatda bor bo‘lgan
bemorning ma’lumoti sifatida kation raqami, nomi, sana 
tug‘ilgan, jinsi, kirish sanasi, va tan tashxis.
4
Maydonlar odatda 
birgalikda guruhlangan shaklli yozuvlar tashkil topadi. Yozuvnng 
noyob identifi bo‘ladigan tomonidan bir yoki bir necha asosiy 
soni va kuzatish vaqti kiritoladi. Yozuvlar deb shunga o‘xshash 
ma’lumotlarni o‘z ichiga olgan ham guruhlangan va bemor 
haqidagi barcha ma’lumotlar, davolash va dori muolajalar, 
bemordagi davolashdan oldingi va davodan kegingi holati 
tushuniladi. Ma’lumot sog‘liqni saqlash axborot tizimida tayanch 
bo‘ladi va quyidagi ma’lumotlarni o‘z ichiga oladi. 
Ma’lumotlar ombori ayblovlar va to‘lovlar, xodimlar va ish 
haqi to‘lash, inventarizatsiya va boshqa ko‘plab mavzularni o‘z 
ichiga oladi. Bu ma’lumotlar bir-biri bilan bog‘liq: ularga 
bemorlar va xodimlar bir xil murojaat qilish mumkin.
Operatsion tizimlar (OT) xabarini qayta ishlash jarayonini 
boshqarish va apparat vositalari bilan foydalanuvchilar o‗rtasidagi 
o‗zaro aloqani ta‘minlaydi. OTning asosiy vazifalaridan biri 
axborotning kirish – chiqish jarayonini avtomatlashtirish, 
4
Edward H. Shortliffe, James J. Cimino Editors Biomedical Informatics. 
Springer, New York, 2014,168-169-betlar
 

---

foydalanuvchi hal etadigan amaliy vazifalarning bajarilishini 
boshqaradi.
 
Dasturiy ta‘minot tizimli (kompyuterga ulangan barcha 
qurilmalarning ishini tizimli bo‗lishini ta‘minlaydi), amaliy 
(foydalanuvchi ishlashi mumkin bo‗lgan dasturlardan iborat) va 
instrumental (dastur yaratish quroli) majmuasidan iborat. Maqsad 
tizimning samarali ishlashini ta‘minlashdir. 
OT kerakli axborotni shaxsiy kompyuter xotirasiga kiritadi va 
uning bajarilishini kuzatadi; tog‗ri hisoblashga halal beruvchi 
vaziyatlarni tahlil etadi, qiyinchiliklar paydo bo‗lganda nima 
qilish 
zarurligi 
haqida 
ko‗rsatma beradi. Bajariladigan 
vazifalardan kelib chiqib, OTni uch guruhga bo‗lish mumkin:
– bir vazifali (bir kishi foydalanuvchi); 

---

– ko‗p vazifali (ko‗p kishi foydalanuvchi); 
– tarmoqli-bir vazifali OT bir foydalanuvchining har bir aniq 
paytda aniq vazifani bajarish uchun mo‗ljallangan. Bunday 
operatsion tizimlarning tipik vakili MS DOS dir (uni Microsoft 
firmasi ishlab chiqqan).
Ko‗p vazifali OT vaqtni multidastur rejimida taqsimlashda 
shaxsiy kompyuterdan jamoa bo‗lib foydalanishni ta‘minlaydi 
(shaxsiy kompyuter xotirasida bir necha dastur vazifalar bo‗ladi 
va 
protsessor 
kompyuter 
resurslarini 
vazifalar 
o‗rtasida 
taqsimlaydi). Bunday sinfdagi OTning tipik vakillari: IBM 
korporatsiyasining UNIX, OS2, Microsoft korporatsiyasining 
Windows 95, 98, 2000, Millenium, XP SP1, XP SP2, XP SP3, 
Seven, Vista, 8.0, 8.1, 10.0, Windows NT va boshqalardir. 
Tarmoqli operatsion tizimlar lokal va global tarmoqlarni 
paydo bo‗lishi bilan bog‗lik va foydalanuvchining hisoblash 
tarmoqlari barcha resurslarga kirishni ta‘minlash uchun 
mo‗ljallangan. Tarmoqli OTlarning tipik vakillari: Novell 
NetWare, Banyan Vines, IBM LAN, Sun firmasi mahsuloti 
Solaris dir. 
OTning sozlovchisi bo‗lgan qobiqlar operatsion qobiqlar deb 
ataladi. 
Kompyuter xotirasi barcha ma‘lumot va dasturlarni bir 
vaqtning o‗zida saqlay olmaydi. Shuning uchun bu muamoni hal 
etish maqsadida tizim foydalanuvchi dasturlariga bo‗lib, ularni 
nazorat qiluvchi sahifalar belgilangan.