O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi qarshi davlat universiteti

 
Umumiy Ma’lumot 
Analtik tarozi-miqdoriy analizdagi ishlatiladigan eng muhim asbobdir. Unda 0,0002 g. 
gacha aniqlik bilan ѐki boshqacha aytganda, to‘rtinchi ishoragacha aniqlikda tortish mumkin.
Bunday tarozilarda ko‘pi bilan 200 gramm modda tortish mumkin. Analitik tarozida tortishda 
quyidagi umumiy qoidalarga rioya qilish kerak:
1). Tortishdan oldin tarozi va toshchalarni xolatini tekshirib ko‘rish lozim. Shovun, shayin va 
ilgaklarning xolatini ko‘zdan kechirish, cho‘tka bilan asta-sekin changdan tozalash va nol 
nuqtasiga qo‘yish kerak. Tarozida biror nuqson borligi aniqlansa tezda o‘kituvchiga ѐki labarantga 
habar berish zarur.
2). Tarozini joyidan siljitmaslik, uni keskin harakat va tebranishlardan extiѐt qilish lozim.
3). Tortishdan oldin kolonkaning ro‘parasida stulda qulay vaziyatda o‘tirish kerak: Tortish vaqtida 
stulning joydan qo‘zg‘atish yaramaydi.
4). Tortiladigan narsalar temperaturasi, o‘lchash xonasidagi temperaturaga teng bo‘lishi kerak. 
Buning uchun ular tarozi oldida eksikator qariyb 20-30 saqlab turiladi.
5). Tortiladigan narsa tarozining chap pallasiga, tosh o‘ng pallasiga qo‘yiladi. Tortiladigan narsa 
va toshlar pallaning o‘rtasiga qo‘yiladi. Tarozida normadan ortiqcha yukni tormtaslik lozim.
6). Moddaning kog‘ozda tortish ѐki to‘g‘ridan-to‘g‘ri tarozi pallasiga to‘kish yaramaydi. Modda 
byuks, tigel, probirka ѐki soat oynasiga solib tortiladi. Uchuvchan, o‘yuvchi gidroskopik 
moddalarni germetik ѐpiq, idishlarda tortish lozim.
7). Tortishlarni uchi mugiz ѐki plastmasadan yasalgan pinsepda olish mumkin, ularga qo‘l tegizish 
yaramaydi. Tarozidan olingan toshlarni kutichadagi o‘z o‘rniga joylashtirish lozim.
8). Bir marta aniqlash uchun hamma tortishlarni bitta tarozining o‘zida va o‘sha toshchalar bilan 
bajarilishi kerak.
9). Tarozi pallalariga yuk qo‘yish va ulardan yukni olish, shuningdek reyterni surish vaqtida tarozi 
albatta arretirlangan bo‘lishi kerak.
10). Diskni oxirigacha extiѐtlik bilan ravon aylantirib, arretir ko‘tariladi va tushiriladi.

---

11). Tarozi strelkasining tebranishlari eshikchalari ѐpib ko‘yilgandan keyingina sanaladi, shuning 
bilan birga dastlabki ikkita tebranish e’tiborga olinmaydi. Distillator bu aralashmani bug‘lanish 
va kondensatsiya orqali suyuq aralashdan ajratish jarayoni bilan bog‘liqdir. Ajralish demoqchi 
bo‘lsak, u qisman yoki to‘liq bo‘lishi mumkin. Shu sababli distillash jarayoni sanoatning aksariyat 
qismida ajralmas jarayon sifatida qaraladi. Talabni hisobga olgan holda distillash uskunalari 
Laboratoriyalar kabi turli shakllarda va vositalarda qo‘llaniladi: kimyo sanoati bo‘ladimi yoki 
farmatsevtika kompaniyasi bo‘lsinmi yoki biron bir ishlab chiqarish kompaniyasi bo‘lsin, ularning 
hammasi lab laboratoriyadir. Laboratoriyada faqat kimyoviy ajratish uchun emas, balki kimyoviy 
moddalarni ularning haqiqiy shakllariga aylantirish uchun distillashga muhtoj bo‘lgan turli jihatlar 
mavjud. Filtrlash: filtrlash bb maksimal darajada ishlatiladigan jarayondir. Filtrlangan aralashma 
yoki eritma turiga qarab, distillash jarayoni va uskunalari kechiktiriladi. 
Avtolklav so‘zi (Yunoncha avto - o‘zi + lotin clavis - konstipatsiya, qulf - atmosfera 
bosimi ostida bosim ostida isitishni talab qiladigan turli operatsiyalar uchun muhrlangan 
apparatlar . Bunday sharoitda reaksiya tezlashadi va hosil oshiriladi. Kimyoda ishlatilganda yoki 
kimyoviy reaksiyalarni amalga oshirish uchun kimyoviy reaktorni ishlatish kerak. Tibbiyotda 
sterilizatsiya qilish uchun yuqori bosim va haroratda - faqat avtoklavda qo‘llanilganda. Agar 
sterilizatsiya yuqori haroratda amalga oshirilsa, lekin bosimsiz bo‘lsa, sterilizator yoki quritish 
shkafi ishlatiladi. U 1679-yilda Denis Papen tomonidan ixtiro qilingan. 
Avtoklav yopiq idish yoki qopqoq bilan qoplangan. Agar kerak bo‘lsa, ular ichki, tashqi va tashqi 
issiqlik almashinuvi, bosim, harorat, suyuqlik darajasini o‘lchash va tartibga solish uchun 
mexanik, elektromagnit yoki pnevmatik aralashtirish asboblari bilan ta’minlanadi. 
Sanoat avtoklavining dizayni va asosiy parametrlari 500 ° S gacha bo‘lgan haroratlarda 
150 MPa (1500 kgf / sm) ga qadar bosim ostida ishlaydigan yuzlab m3 hajmli bir necha o‘n sm3 
gacha bo‘lgan quvvatga ega. Kimyoviy ishlab chiqarish uchun, kerak bo‘lganda mahsulotni 
aralashtirish vositasi sifatida, bosimsiz avtoklavlarni va siqishni talab qilmaydigan himoyalangan 
elektr motoridan iborat. Ushbu elektr motorning rotori to‘g‘ridan-to‘g‘ri aralashtirgichning miliga 
o‘rnatiladi va magnit bo‘lmagan magnit materiallar elektr motorli statordan rotorgacha kirishiga 
to‘sqinlik qilmaydigan yopishqoq yupqa devorli bo‘lmagan magnit materiallar ekrani bilan 
qoplanadi. 
Avtoklavning uzunligi bo‘ylab mahsulotlar bilan birga trolleylar uchun relslar mavjud. 
Avtoklavlar to‘yingan bug‘olish uchun chiziqlar, eguvchan bug‘ bypassini boshqa avtoklavga 
o‘tkazish, bug‘ning atmosferaga yoki utilizatorga chiqarilishiga va kondensat drenajiga mos 
keladigan liniyalar bilan jihozlangan. 
Oziq-ovqat sanoati vertikal va gorizontal avtoklavlardan foydalanadi. oziq-ovqat sanoati 
uchun gorizontal avtoklavlarda mahsulotni har bir paketga nisbatan kerakli qayta bosim hosil 
qilish mumkin, bu mahsulotni qattiq idishlarda (shisha idishlar, idishlar) emas, balki yumshoq va 
yarim qattiq mahsulotlarda sterillashga imkon beradi.

---

Sintrafuga kuch ishlatib, qurilma. Santrifuga quvvatni qo‘llash obyektining aylanishini 
ta’minlovchi mexanizm. Ular turli xil zichlikdagi gazli, suyuq yoki bo‘shliqlarni ajratish uchun 
ishlatiladi, shuningdek, boshqa hollarda ortib tortishish taqlid qilishni talab qiladi. 
Santrifüjlar laboratoriya amaliyotida qishloq xo‘jaligida donni tozalash, asalni asaldan sutdan 
ajratish, sutdan yog‘ni ajratish (qismni ko‘ring), sanoatda ruda tozalash, kraxmal va polo ishlab 
chiqarishda, to‘qimachilik ishlab chiqarishda, suvni siqish uchun kir yuvish uchun ishlatiladi. 
zig‘ir va boshqalar. Yuqori tezlikli gaz santrifüjlari izotoplarni, birinchi navbatda, gazsimon 
birikmalarda uran izotoplarini ajratish uchun ishlatiladi. 
Elektroforez (elektro- + qadimiy yunoncha fotosferadan "men o‘tkazaman") tashqi elektr 
maydon ta’sirida suyuq yoki gazli muhitda tarqalgan fazaning (kolloid yoki protein eritmalarining) 
zarralari harakatining elektrokinetik hodisasidir. Birinchi marta 1809-yilda Moskva universiteti 
professori P. I. Straxov va F. F. Reuss tomonidan kashf etildi.Elektroforez yordamida sirtni kichik 
zarralar bilan qoplash mumkin, bu chuqurliklarga va bo‘shliqlarga chuqur kirib boradi. Ikkita 
elektroforez turi mavjud: kataforez - ishlov beriladigan sirt salbiy elektr zaryadga ega bo‘lganida 
(ya’ni, mavjud bo‘lgan manba negativ kontaktiga, katod bo‘lishiga bog‘liq) va anaforez - sirt 
zaryadini ijobiy bo‘lganida.Elektroforez fizioterapiyada terapevtik maqsadlarda qo‘llaniladi. 
Kimyo sanoati sohasida bug‘larni va tumanlarni cho‘ktirish, eritmalar tarkibini o‘rganish va 
boshqalar uchun ishlatiladi. Elektroforez - kimyo, biokimyo va molekulyar biologiyada kimyoviy 
moddalar tarkibiy qismlarini ajratish va tahlil qilishning eng muhim usullaridan biridir.Biokimyo 
va molekulyar biologiyada elektroforez makromoleküllarni ajratish uchun ishlatiladi - oqsillar va 
nuklein kislotalari (ularning qismlari kabi). Bu usulning ko‘p navlari mavjud (oqsillarni 
elektroforez maqolasiga qarang). Bu usul biomolekulyar aralashmalarning fraksiyalar yoki alohida 
moddalarga aylanishi uchun eng keng qo‘llaniladi va biokimyo, molekulyar biologiya, klinik 
diagnostika, populatsiya biologiyasi (genetik o‘zgarishlarni o‘rganish) va boshqalarda qo‘llanilad 
Vortex suyuqlik tarkibiy qismlarini 0,5 ml dan 50 ml gacha bo‘lgan barcha turdagi quvurlarga 
aralashtirish uchun ishlatiladi. ishga tushirilganda, sinov tüpünü girdap soketine bosib, doimiy 
sarsıntma tugmasini bosib amalga oshiriladi; operatsiya vaqtida, nay 2 mm gacha bo‘lgan orbitali 
osmillator harakatni amalga oshiradi;harakatlanish tezligi ko‘rsatkich panelidagi tugmani bosib 
o‘rnatiladi;dizayin taglikning maksimal diametriga qarab jihozning barqarorligini ta’minlaydi; 
minimal o‘lchamlari, shovqinsizligi, ishning qulayligi tibbiyot, biologiya va shu kabilarda asbob-
uskunalarni keng qo‘llash imkoniyatini beradi. 

---

Vakum konsentyrori. 
Vakuumli konsentratorlari mikroprotsessor nazorati va turli xil ish ko‘rsatkichlarini aks 
ettiruvchi raqamli displeyga ega. Jarayoni jadallashtirish uchun foydalanuvchi turli haroratni 
tanlashi mumkin: xona haroratidan + 80 ° C gacha. Agressiv kimyoviy moddalar bilan ishlash 
uchun ba’zi modellarda korroziyaga chidamli Teflon qoplangan (PTFE) ish kamerasi mavjud. 
Qurilmalar turli xil rotorlar bilan jihozlangan bo‘lib, ular turli o‘lchamdagi namunalarni to‘plash 
imkonini beradi: mikrotubalar idishlardan shishalarga Sovuq bug‘langan suyuqlikni samarali 
to‘plash uchun mo‘ljallangan. Sovuq foydalanish vakuum pompasi va atrof-muhitni muhofaza 
qilishni yaxshilash va qimmatbaho erituvchilarni qayta ishlatish uchun bug‘lanish vaqtini 
kamaytirish hisobiga konsentratsiyani oshirish imkonini beradi. Ishlab chiqaruvchi 4 litr hajmli 
sovuq qaqraganlarni taklif qiladi, ular temperaturani -5 ° C, -50 ° C, -104 ° C darajasida saqlaydi. 
Tanlangan tuzoq modellari hal qiluvchi turiga bog‘liq. Soyabonlar (-5 ° C) DMSO va FMF kabi 
yuqori qaynab turgan erituvchilarni tuzish uchun mo‘ljallangan. 
Past haroratli qo‘shimchalar (-104 ° S) kam xloroform va metilen xlorid kabi qaynab 
turgan solventlarni yig‘adi. Ammo, agar namunalarda kam miqdorda kislotalar yoki organik 
erituvchi moddalar mavjud bo‘lsa, unda -100 ° C dan yuqori haroratlarda bug‘lar sovuq tuzoqqa 
yig‘ilmaydi va vakuum pompasiga tushadi, bu esa unga zarar etkazishi mumkin. Suvga asoslangan 
namunalar bilan ishlash uchun -50 ° S yoki -5 ° C harorat yetarli, ammo kam haroratli tuzoqqa 
namunadirroqroq konsentratsiya qilish muddati qisqartiriladi. Sovuq to‘rning ayrim modellari 
shisha idish bilan jihozlangan bo‘lib, unda yengil solvent yig‘iladi. 
Vakuum pompasini qo‘shimcha himoya qilish uchun juda xavfli hal qiluvchi moddalar 
bilan ishlashda siz vakuum pompasi va sovuq tuzoq o‘rtasida kimyoviy tuzilishni qo‘shimcha 
ravishda o‘rnatishingiz mumkin. Kimyoviy tuzoqlarni radioaktiv moddalarni, kislotalarni va 
boshqa xavfli kimyoviy moddalarni adsorbsiyalashga imkon beradigan almashtiriladigan lentalari 
mavjud. 
Spektrofotometr 
Spektrofotometr (masalan, Spektrum - ko‘rinadigan, ko‘rish, boshqa yunoncha chiziqlar, 
tovushli yorug‘lik va chizilgan o‘lchovlar) ikkita optik nurlanish oqimining o‘zaro bog‘liqligini 
o‘lchash uchun mo‘ljallangan, ikkinchisi namuna bilan bir yoki bir nechta shovqinni boshdan 
kechirgan oqimdir. O‘lchov natijalari bo‘yicha mos keladigan optik nurlanishning turli to‘lqinlari 
uchun o‘lchovlar qilish imkonini beradi, oqim stavkalari spektri olinadi. Odatda transmisyon 
spektrini yoki yansıtıcılık spektrini o‘lchash uchun ishlatiladi. Spektrofotometr 
spektrofotometriyada ishlatiladigan asosiy vositadir
Rang o‘lchash va spektral analizda qo‘llaniladi. 
Spektrofotometrlar ultrabinafsha infraqizillaridan tortib to to‘lqin uzunligi oralig‘ida 
ishlay olishi mumkin. Ushbu qurilmaga bog‘liq holda boshqa maqsadlar mavjud. 
Poligrafiya sanoatida spektrofotometrlarning asosiy maqsadi bosim jarayonlarini to‘g‘ri 
laynerizatsiya qilish va kalibrlashni amalga oshirishdir. Spektrofotometrlar yuqori sifatli ICC 
rejimini yaratish uchun nuqta va avtomatlashtirilgan o‘lchovlarni bajarish imkoniyatini beradi. 
Spektrofotometrlarni qurish uchun ikkita sxema mavjud: kama shaklidagi plastinka shaklida 
spektrofotometr va heterodinli nurli qabul qilish devori yordamida. 
Spektral rezolutsiya spektrofotometrda o‘rganilayotgan namunaga yo‘naltirilgan optik nurlanish 
spektrining minimal mumkinligi hisoblanadi. Dalgaboy uzunliklarida ifodalangan. 
Spektral piksellar sonini bu to‘lqin uzunligidagi radiatsiya to‘lqin uzunligi spektral 
piksellar soniga teng bo‘lgan o‘lchovsiz miqdordir. 

---

Spektor oralig‘i spektrofotometrning ishlashi mumkin bo‘lgan oralig‘idir. Ko‘p hollarda matbaa 
sohasida yorug‘lik spektri 380dan 730 nmgacha bo‘lgan to‘lqin uzunligi oralig‘ida hisoblab 
chiqilgan. Ba’zi hollarda radiatsiyaning ultrabinafsha va infraqizil qismlarini baholash kerak. 
Spektrofotometrlar faqat emissiya spektrini o‘lchaydilar. Boshqa barcha xususiyatlar spektral 
ma’lumotlarga ko‘ra baholanadi.