Akademiyasining ochilishi marosimida so’zlagan nutqida: Birovni o’qitadigan

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2.3.O’lchovshunoslikka oid qonun va talablar. 
O’zbekiston Respublikasida metrologiya va metrologik hizmat. 
Turli fizik kattaliklarni ma'lum uslub va vositalar yordamida o’lchashga texnikaviy 
o’lchash deb ataladi. Texnikaviy o’lchashning ilmiy asosi metrologiya bo’lib, D.I.Mendeleev 
uning asoschisi hisoblanadi. 
Metrologiya - o’lchashlar, ularning usullari va birligini ta`minlovchi vositalar hamda 
talab yetilgan aniqlikka yerishish yo’llari haqidagi fandir. Metrologiyaning asosiy 
muammolaridan biri mamlakatda o’lchov birligini yagonaligini saqlashdir. Unda o’lchashlarning 
umumiy nazariyasi, fizik kattaliklar birliklari va ular tizimi, o’lchash vositasi va uslublari, 
o’lchash aniqliklarini topish uslublari, o’lchash yagonaligini ta`minlash asoslari va o’lchash 
vositalarining bir xilliligi, yetalonlar va na`munaviy o’lchov vositalari. Etalonlar yoki 
na`munaviy o’lchov vositalaridan ishchi o’lchov vositalariga o’lcham birligini ko’chirish 
masalalari ko’riladi. [19-20]. 
Shuning uchun ham fan va texnikaning Eng so’nggi yutuqlariga tayangan holda Etalonlar 
va na`munaviy o’lchov vositalari yaratiladi. 
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining "O’zbekiston Respublikasida 
standartlashtirish bo’yicha ishlarni tashkil qilish to’g’risida"gi 2 mart 1992 yilgi 93-sonli 
karoriga 
asosan 
Vazirlar 
Mahkamasi 
huzurida 
standartlashtirish, 
metrologiya 
va 
sertifikatlashtirish O’zbekiston davlat markazi (O’zdavstandart) tashkil etildi. 
O’zbekiston Respublikasi metrologiya hizmati davlat metrologiya hizmatidan va yuridik 
shahslarning metrologik hizmatlaridan tarkib topgan. "O’zdavstandart" boshchilik qiladigan 
davlat metrologiya hizmatiga Qoraqalpog’iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahridagi 

---

17 
davlat metrologiya hizmati organlari kiradi. Davlat metrologiya hizmati organlari davlat 
metrologiya tekshiruvi va nazoratini, Shuningdek faoliyatning boshqa turlarini amaldagi qonun
hujjatlariga muvofiq amalga oshiradi. Yuridik shahslarning metrologiya hizmatlari zarurat 
bo’lgan hollarda o’lchovlarning yagona birligini ta`minlash bo’yicha ishlarni bajarish va 
metrologiya nazoratini amalga oshirish uchun tuziladi. Yuridik shahslar metrologiya 
hizmatlarining huquq va burchlari davlat merologiya hizmati organlari bilan kelishib olingan 
nizomlar bilan belgilanadi. 
Mamlakatda metrologik ta`minot, Yani talab etilgan o’lchash aniqligi va birligiga erishish uchun 
muhim. 
O’tgan asrning 60-yillarigacha fan va texnikada turlicha, har xil sohaning o’zi uchun qulay 
birliklar tizimi qo’llanilib kelgani ishlab chiqarish, fan va texnika tarmoqlarida qiyinchiliklar 
tug'dirdi. 
1960 yil uzunlik va og’irlik buyicha XI Bosh konferenciyasida yagona universal tizim- Halqaro 
birliklar sistemasi (SI) qabul qilindi. 
Bu tizimga yettita asosiy: 
Metr (m) - uzunlik 
Kilogramm (kg) - massa 
Sekund (s) - vaqt 
Amper (A) - tok kuchi 
Kel`vin (K) - termodinamik harorat 
Mol` ( mol`) - modda miqdori 
SHam (shm) - yorug’lik kuchi 
Ikkita yordamchi: 
Radian (rad) - yassi burchak 
Steradian (sr) - fazoviy burchak birliklar kiradi. Kolgan barcha birliklar ularning hosilasi 
hisoblanadi.