Ҳamid Шоdiev, Иbроҳim Ҳabibуllaev

 
indekslari
 
hisoblanadi. 
Indekslar to‘plam birliklarini qamrab olishiga qarab individual va umumiy 
indekslarga bo‘linadi. Individual indekslar to‘plamning ayrim elementlarining 
o‘zgarishini ta’riflaydi. Masalan, Toshkent shahrida 10 ta dehqon bozori mavjud. 
Hammasida olma, uzum, shaftoli va boshqa mevalar sotiladi. Mana shu sotiladigan 
mahsulotlardan bittasining bahosi yoki miqdorining o‘zgarishini o‘rganmoqchi 
bo‘lsak, individual indeksni qo‘llaymiz. Barchasi bo‘yicha o‘rganmoqchi bo‘lsak, 
umumiy indeks qo‘llaniladi. 
Taqqoslanish asosiga qarab indekslar bazisli va zanjirsimon indekslarga 
bo‘linadi. Baza o‘rnida qabul qilingan miqdor bilan qolganlari taqqoslansa bu 
indekslar bazisli, o‘zidan oldingi davr bilan taqqoslansa zanjirsimon indekslar 
deyiladi. 
Indekslashtirilayotgan miqdorlarning xarakteri va mazmuniga qarab indekslar 
miqdor(fizik hajm) va sifat kursatkichlari indekslariga bo‘linadi. 
Indekslar 
nazariyasida 
qaysi 
ko‘rsatkich 
indekslashtirilsa, 
u 
indekslashtiriladigan miqdor deyiladi. Umumiy indekslarda indekslashtirilayotgan 
miqdor so‘zi o‘rniga indekslashtirilayotgan belgi va uning vazni tushunchalari 

---

228 
ishlatiladi. 
Masalan, 
baho 
umumiy 
indeksi 
hisoblanayotgan 
bo‘lsa, 
indekslashtirilayotgan belgi baho hisoblansa, uning vazni sifatida mahsulot 
miqdori olinadi. 
Indekslarni bevosita hisoblashishga kirishishdan oldin, shu metodda 
qo‘llaniladigan ramziy belgilar bilan tanishib chiqaylik. 
Hodisaning miqdori (fizik xajmi) -
q
; narxlar -
p
; tannarx –
z
; unumdorlik -

harflar bilan belgilanadi. Joriy davr ko‘rsatkichi “1” satr osti ishorachasi, o‘tgan 
davr esa “0” –bilan ifodalanadi. “
i
” va “I” lar individual va umumiy indekslarni 
ifodalaydi, “

” – yig‘indini, 
pq
–tovar qiymati, 
t
–vaqtni, M –ekin maydonini, L-
Laspayres, R –Paashe indekslarini, D –ikkita rejim o‘rtasidagi farq darajasini, I
F 
–
I.Fisher ideal indeksini, J
p
·J
q 
=J
pq
–indekslarni o‘zaro bog‘liqligini va h.k. bildiradi.