Ҳamid Шоdiev, Иbроҳim Ҳabibуllaev

Yalpi ichki mahsulot va yalpi qo‘shilgan qiymat bir narsami? 
Keyns 
nazariyasiga ko‘ra, qiymat shakllanishining asosiy manbalari bo‘lib quyidagilar 
hisoblanadi: er, mehnat, kapital va tadbirkorlik faoliyati. Ushbu ishlab chiqarish 
omillaridan birgalikda foydalanish natijasida mahsulot yaratiladi (natura va pul 
shakllarida). Er egasi ishlab chiqarish jarayonining oxirida (yoki boshida) renta, 
yollanma xodim – mehnat haqi, tadbirkor esa – foyda (individual mehnat bilan 
shug‘ullanuvchi shaxslar – aralash daromad) ko‘rinishida daromad oladilar. 
Mahsulot qiymatida kapitalning qatnashuvi amartizatsiya ko‘rinishida hisobga 
olinadi. Ushbu qayd qilingan daromadlar yig‘indisi bitta korxona miqyosida 
qo‘shilgan qiymat, mamlakat miqyosida esa (iqtisodiyot bo‘yicha) yalpi qo‘shilgan 
qiymat (YaQQ) deb yuritiladi. YaQQ YaIMga to‘la xarakteristika berishi uchun 
qo‘shimcha hisob-kitoblarni amalga oshirish talab qilinadi, ya’ni unga (YaQQga) 
mahsulotlarga bilvosita soliqlarni qo‘shib, korxonalarga beriladigan subsidiyalar 

---

415 
ayirilish lozim. MXTning ishlab chiqarish scheti sxemasiga ko‘ra YaQQ hajmini 
hisoblash uchun yalpi ishlab chiqarishdan (YaIM)oraliq iste’moli ayiriladi. 
YaIM tarkibiga noishlab chiqarish bitimlari kiritilmaydi. Noishlab chiqarish 
bitimlari asosan sof moliyaviy bitimlar va oldingi davrlarda ishlab chiqarilgan 
tovarlarni qayta sotuvlardan iborat bo‘ladi. 
Sof moliyaviy bitimlarga davlat byudjetidan transfert to‘lovlari, xususiy 
transfert to‘lovlari va qimmatbaho qog‘ozlar oldi-sotdilari kiradi. 
Davlat byudjetidan sof transfert to‘lovlariga ijtimoiy sug‘urta bo‘yicha 
to‘lovlar, ishsizlarga nafaqalar, pensiyalarni kiritish mumkin. 
Xususif transfertlarga talabalarning o‘z uylaridan har oyda oladigan 
subsidiyalari 
(ota-onasi 
yoki 
boshqa 
qarindoshlardan 
oladigan), 
boy 
qarindoshlaridan bir marotaba oladigan sovg‘alar va h.k.lar kiradi. 
Qimmatli qog‘ozlar bo‘yicha oldi-sotdi bitimlari pul aktivlari bilan 
almashuvni ifodalagani uchun joriy ishlab chiqarish hajmini bevosita ko‘payishiga 
olib kelmaydi. 
YaIM tarkibiga oldingi davrlarda ishlab chiqarilgan tovarlarni sotishning 
kiritilmasligiga asos bo‘lib, ushbu mahsulotlarning o‘sha – ishlab chiqarilgan 
vaqtda hisobga olinganligi hisoblanadi, aks xolda bu takroriy hisobga olib keladi.