O'zbekistonda sement sanqati

1  Standart  laboratoriya  sinovi  vaqtidagi  so'nish  tezligi  deganda  kesak-

ohakni  suv  bilan  qorgan  vaqtdan  xamiri  eng  yuqori  haroratgacha  qiziguniga 

qadar o'tgan davr tushuniladi. 

borishiga sabab shuki, ohaktoshlar cho'kindi holda hosil bo'ladi; karbonatlar 

cho'kkanida bu moddalar ham cho'kkan. 

Aralashmalarning  miqdoriga  qarab  ohaktoshlarning  rangi  oq  rangdan  qora 

ranggacha boradi. Bitum  va ko'mir  moddalar  qo'shilgan bo'lsa, ohaktosh qoramtir 

bo'ladi.  Sariq,  qo'ng'ir,  kulrang  tusda  bo'lishi  ohaktoshdagi  temir  va  marganes 

aralashmalari ta'siridan; kimyoviy jihatdan sof kalsiy karbonat oppoq bo'ladi. 

Odatda  ohaktoshlarga  gil  aralashmalari  qo'shilgan  bo'ladi.  Shunga  ko'ra, 

ohaktoshning  quyidagi  turlari  uchraydi:  sof  ohaktosh  (tarkibida  5%  gacha  gil 

aralashmalari  bor):  mergel  (gil)li  ohaktosh  (tarkibida  5%  dan  10%  gacha  gil 

zarrachalari  bor);  ohak-karbonat  mergel  (tarkibida  10%  dan  30%  gacha  gil 

zarrachalari  bor)  va  mergel  (tarkibida  30%  dan  50%  gacha  gil  zarrachalari  bor) 

ohaktoshlar. 

Keltirilgan  tasnifdan  ko'rinib  turibdiki,  havoda  qotadigan  ohak  ishlab 

chiqarish  uchun  faqat  sof  ohaktosh  va  qisman  mergelli  (gil)  ohaktoshnigina 

ishlatish kerak. 

Havoda  qotadigan  ohak  xossalariga  katta  ta'sir  etadigan  ikkinchi  modda 

magniy  karbonatdir.  Karbonatli  tog'  jinslari  tarkibida  qancha  MgCO

3

  borligiga 

qarab,  salgina  dolomitlashgan  ohaktosh  (tarkibida  5-10%  MgCO

3

  bor),  ohaktosh 

dolomit  (tarkibida  20-40%  MgCO

3

  bor)  va  dolomit  (tarkibida  40-46%  MgCO

3

 

bor)ga bo'linadi. 

Havoda 

qotadigan 

ohak 

ishlab 

chiqarish 

uchun 

doiomitlashgan 

---

 

26 

ohaktoshlarning hamma turlari ishlatilishi mumkin. Ularni kuydirganda tegishlicha 

oz magnezialli va dolomitli ohak hosil bo'ladi. 

Havoda  qotadigan  ohak  ishlash  uchun  qo'llaniladigan  karbonatli  tog' 

jinslarining  hammasi  standart  bo'yicha  uch,  ya'ni  A,  B  va  D  sinfga  bo'linadi. 

Bunday bo'lishi uchun tog' jinslari tarkibida qancha karbonat, magniy karbonat va 

gil aralashma (SiO

2

, A1

2

O

3

 va Fe

2

O

3

 oksidlari) borligi asos qilib olingan. Quyida 

(4-jadval) ohaktoshning har sinfga nisbatan qo'yiladigan talablar keltirilgan.                                                                      

                                                                                                                                                                

                                                                                                   4-jadval. 

 

Havoda 

qotadigan 

ohak 

ishlab 

chiqarish 

uchun 

ishlatiladigan 

ohaktoshlarning kimyoviy tarkibi. 

 

 Ohaktoshlar       

sinfi 

Tarkibi,    % hisobida 

 CaCO

3

 

MgCO

3

, ko'pi bilan 

Gil aralashmalar,  

ko'pi bilan 

A  

B  

D 

95 

82                                         

50 

2,5 

 10  

40 

2 

 8 

 8 

 

Ohaktoshlar  tarkibiy  tuzilishi  jihatidan  zich,  bo'sh  va  g'ovak  bo'lishi 

mumkin. Shuning uchun ham ohaktoshlar quyidagi turlarga bo'linadi: 

-    donador-kristall  yoki  marmar  (mayda  kristall  tarkibiy  tuzilishga  ega) 

ohaktosh; 

-  zich-kristall tarkibiy tuzilishga ega ohaktosh; 

-  zoldirchalar to'plamidan iborat oolit ohaktosh; 

-  ohaktosh tuf (g'ovak ohaktosh); 

-  o`lgan jonli organizmlar kosasidan iborat ohaktosh - chig'anoq; 

-  yumshoq-bo'sh tog' jinsi - bo'r. 

Shaxta  pechlarda  kuydirib,  havoda  qotadigan  ohak  ishlab  chiqarish  uchun 

tarkibiy tuzilishi zich hamma ohaktoshlardan foydalansa bo'ladi.