Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академияси

TILNI SISTEMA SIFATIDA  

O`RGANISH 

SO`Z BOSHI 

O`zbek  tilshunosligi  so`nggi  davrlarda  katta  yutuqlarni  qo`lga  kiritdi. 

Tilshunoslik  nazariyasiga  bag`ishlangan  bir  qator  asarlar  maydonga  keldi.  Bu 

asarlarda  o`zbek  tili  tuzilishini  sistemaviy  tadqiq  qilish  muammolari,  tilda 

umumiylik-xususiylik  dialektikasini  namoyon  bo`lishi,  til  va  nutq  dialektikasi,  til 

tuzilishining  darajali  xususiyati,  til  sathlari  va  sathlararo  munosabat  kabi  masalalar 

ma`lum darajada yoritildi. 

O`zbek  tilshunosligining  qo`lga  kiritgan  bunday  yutuqlari  bilan  oliy  o`quv 

yurtlari  filologiya  fakul`teti  talabalarini  tanishtirish  ularda  ilmiy  dunyoqarashni, 

mavjud  adabiyotlarga  tanqidiy  va  ijodiy  yondasha  olish  ko`nikmasini 

shakllantirishda,  o`quv  dasturi  asosida  olgan  bilimlarini  chuqurlashtirishda  katta 

ahamiyatga ega. 

O`quv  rejasiga  muvofiq,  III  kursdan  boshlab  bir  necha  maxsus  kurslar  o`tish 

rejalashtirilgan.  Tanlangan  maxsus  meteriallari  o`quv  dasturi  asosida  o`tiladigan 

materiallarning  oddiy  takrori  bo`lib  qolmasligi,  o`zbek  tilshunosligining  bugungi 

yutuqlarining talabalarga etkaza olishi lozim. 

Talabalar  odatdagi  darslarda  til  sistemasi,  til  sathi,  paradigmatik,  sintakmatik 

munosabat,  tilning  belgili  tabiati,  lingvistik  belgi,  belgi  tuzilishi  kabi  atamalarni 

eshitayotgan  bo`lsalar  ham,  lekin  sistema  nima?  Til  sathi  nima?  Kabi  bir  qator 

savollar bilan talabani batafsil tanishtiruvchi maxsus bir asar mavjud emas. Ana shuni 

hisobga olgan holda "O`zbek tilini sistema sifatida o`rganish" nomli maxsus kursning 

birinchi qismini talabalarga havola etdik. 

Unda  talabalar  sistema  haqida,  tilning  sistemaliligi,  uning  belgilar  sistemasi 

ekanligi,  til  sistemasining  ko`p  bosqichli  tuzilishi,  til  sathlari,  sath  birliklarining 

o`zaro  munosabati  va  sathlararo  munosabati  lingvistik  belgi  va  uning  tuzilishi  kabi 

masalalar  haqida  ma`lum  darajada  ma`lumot  oladilar.  SHuningdek,  o`zbek  tilining 

fonologik sathi va o`zbek tili morfonologiyasi haqida qisqacha fikr yuritiladi. 

O`zbek  tilining  qolgan  sathlarida  sistemalilik  haqida  ishimizning  keyingi 

---

 

4 

qismida ma`lumot bermoqchimiz. 

Asar  haqidagi  har  qanday  fikr  mulohazalarni  mualliflar  mamnuniyat  bilan 

qabul qiladilar.