O’zbekiston respublikasi

 
5.4. Barqaror tok generatori  
 
Barqaror  tok  generatori  yoki  manbai  (BTG)  katta  nominalga  ega  bo‗lgan 
rezistorning elektron ekvivalenti hisoblanadi. BTG qarshiligi R
Yu
 yuklamaga ketma 
– ket ulangan maksimal bo‗lishi mumkin bo‗lgan qarshilikdan ancha katta bo‗lishi 
kerak. Bu vaqtda BTG yuklamadan kattaligi uning qarshiligi va boshqa ta‘sirlarga 
bog‗liq bo‗lmagan tok oqib o‗tishini ta‘minlaydi. Ma‘lumki, qarshiligi birlik MOm  
ga teng bo‗lgan rezistorlarni integral sxema ko‗rinishida yasash mumkin emas. 
51 a  - rasmda BTG prinsipial sxemasi keltirilgan. 
 

---

 
 
77 
77 
 
     
 
a) 
 
          
 
 
b) 
51 – rasm. 
 
Bu yerda Yu elementi nochiziqli yuklama, Ye1 – barqarorlangan kuchlanish 
manbaini  bildiradi.  Rezistor  R0,  hamda  diod  ulanish  sxemasidagi  VT1  tranzistor 
VT2 tranzistor sokinlik rejimini ta‘minlash va barqarorlash uchun hizmat qiladi.  
VT2 uchun ishchi nuqta uning chiqish xarakteristikasining 
pologoy 
qismida 
joylashadi (UB sxemadagi BT chiqish xarakteristikasi rasmiga qarang). UB ulanish 
sxemasida tranzistor juda katta chiqish differensial qarshiligiga ega bo‗ladi (birlik 
MOm  gacha).  Ulanish  sxemasiga  ko‗ra  ikkala  tranzistorning  ham  baza  –  emitter 
kuchlanishlari  U
BE
  bir  xil  bo‗ladi.  I
B2
  toki  I
E2
  tokidan  yuz  martaga  kichik.  Shu 
sababli, bu tokni hisobga olmasak, I
E1
 I
E2
 ga teng bo‗ladi, demak I
2
= I
1
. Natijada I
2
 
chiqish toki I
1
 tokni aks ettiradi. I
2
 toki deyarli VT2 tranzistor kollektor o‗tishidagi 
kuchlanishga  bog‗liq  bo‗lmaganligi  sababli,  Ye2  kuchlanish    yoki  yuklamadagi 
qarshilik qiymatlari o‗zgarsa ham bu tok qiymati deyarli o‗zgarmas qoladi. 
Kirish  toki  I
1
  ni  o‗zgartirib,  chiqish  toki  I
2
  ni  boshqarish  mumkin.  Buning 
uchun  tranzistorlarning  emitter  zanjirlariga  R1  va    R2  rezistorlar  ulanadi. Bunday 
qurilma  aktiv  tok  transformatori  deb  ataladi  (51  b  -  rasm).  51  b  –  rasmdan 
quyidagi tengsizlik kelib chiqadi: 
 
2
1
2
2
1
1
R
I
U
R
I
U
Э
Э



 
Agar R1 va  R2 qarshiliklar nominallari bilan farq qilsalar, u holda I
2 
tok I
1
 
tokni yoki ―kattalashgan‖ yoki ―kichraygan‖ masshtabda ―aks ettirishi‖ mumkin.