Anguage and literature

Foydalanilgan adabiyotlar
1. Ozod Sharafiddinov. Ijodni anglash baxti. – Toshkent: Sharq, 2004.
2. Ozod Sharafiddinov. Dovondagi o‘ylar. – Toshkent: Ma’naviyat, 2004.
3. Ozod Sharafiddinov zamondoshlari xotirasida. – Toshkent: O‘zbekiston, 2007.
4. O‘zbek adabiy tanqidi tarixi. Darslik. – Toshkent: Tafakkur qanoti, 2012. 252–261-betlar.

---

veb-sayt: www.tilvaadabiyot.uz
25
Tahlil
Til kishilar o‘rtasidagi eng muhim o‘zaro aloqa vosita-
si sifatida juda katta imkoniyatlarga ega. U tafakkur bilan 
chambarchas bog‘liq. Til va tafakkur tushunchalari bir-bi-
rini taqozo etadi va biri ikkinchisisiz mavjud bo‘la olmaydi. 
Tafakkur jarayoni ongimizda til elementlari ko‘rinishida ke-
chadi. So‘z va boshqa til unsurlari tushuncha, ongda tafak-
kur yuritish vositasi sifatida namoyon bo‘ladi. Bu jarayon 
til unsurlarisiz amalga oshmaydi. Inson tafakkuri sarhad 
bilmagani kabi, uning tili ham cheksiz imkoniyatlarga ega. 
Bu imkoniyatlardan unumli foydalanish insonning nafaqat 
so‘z boyligiga, balki dunyoqarashi, aql-u zakovati, ruhiy va 
fiziologik imkoniyatlari, tildagi noodatiy istifodalarni ang-
lash, nozik qochirimlarni tushunish, o‘rni kelganda, ulardan 
unum li foydalana olish malakasi kabi omillarga ham bog‘liq. 
Til ijtimoiy ong shakllaridan biri bo‘lib, uning nazariyasi 
va amaliyoti ma’lum qonuniyatlarga asoslanadi. Ijtimoiy 
hodisalardagi qonuniyatlar esa istisno holatlar, egiluv-
chanligi bilan xarakterlanadi. Shu ma’noda tildagi qonuni-
yatlar ham anchayin egiluvchan shakl-shamoyil kasb eta-
di. Biz buni inkor ma’nosini bildiruvchi leksik va grammatik 
vositalar misolida ko‘rib chiqamiz.
Odatda, tasdiq ma’nosi maxsus grammatik yoki leksik 
vositalarsiz anglashiladi. Ularning tasdiq ma’nosi inkor 
ma’nosiga nisbatan farqlanadi. Inkor ma’nosi esa 
fe’lning 
bo‘lishsizlik­ affiksi,­ “emas”­ to‘liqsiz­ fe’li,­ “na”­ inkor­ yukla­­­­
masi, “yo‘q” modal so‘zi
vositasida ifodalanadi.
Fe’lning bo‘lishsizlik shakli 
(-ma)
ish-harakatning har 
uchala zamonda sodir bo‘lmasligi bilan bog‘liq inkorni ifo-
dalaydi. 
-ma
affiksi yordamida yasaluvchi bo‘lishsizlik shakli 
ma’lum bir uslubga xoslanmaganligi va qo‘llanish doirasi-
ning kengligi bilan bo‘lishsizlikning boshqa shakllaridan 
farqlanadi. 
-ma
affiksi bilan bog‘liq o‘ziga xosliklardan biri harakat 
nomining bo‘lishsiz shaklida kuzatiladi. Bunda bo‘lish-
sizlik affiksi 
-maslik
murakkab affiks tarkibida keladi: 
o‘qish-o‘qimaslik,­yozish-yozmaslik.