Gerontologiya va um um iy geriatriya

I 
bob. GERONTOLOGIYA VA UMUMIY GERIATRIYA
G eriatriya sog‘liqni saqlash tizim ida juda tez yoyilib, har 
kungi tibbiyot xizmatlariga o ‘z ta ’sirini k o‘rsatm oqda va sog‘liqni 
saqlash muassasalariga, ta ’m inot idoralariga m a’lum o ‘zgarishlar 
kiritib borm oqda. G eriatriya fanining asosiy vazifasi biologik 
0
‘zgarishlarni nazarda tutib, katta yoshdagi qariyalar hayotini 
saqlash, ichki kasalliklar tizim ining rivojlanishi, klinik belgilari, 
tashxis q o ‘yish jarayonidagi m a’lum alohidalikni va ularning 
qarish davrini uzaytirish haqida o ‘ylaydi.
Hozirgi davrda butun yer shari aholisining 15,7% ni katta 
yoshdagilar tashkil qiladi. Taxm inan 2020-yillarga borib bu 
raqam ikki barobar ko'payishi va qariyalarning yashash tarzi 
yaxshilanishi m a’lum b o ‘lm oqda. Ilmiyot ko‘rsatkichi b o ‘yicha 
3 yoshdan boshlab inson organizm ida o ‘zgarishlar kuzatila 
boshlaydi. O 'zbekiston fuqarolarining um um iy o ‘rta yoshi ortib 
boryapti, ilm iy-texnik jarayoni ular um rining uzayishiga va 
ularning professional hayotining yaxshilanishiga olib kelyapti. 
K atta yoshdagi insonlar hayot m azm uni saqlanib, ularning nafaqa 
darajalari ortib borm oqda.
Sog'liqni saqlash, geriatriya faniga qiziqishi ortib borishi sog‘lom 
ta ’minot ishlarining yaxshilanishiga, qariyalami e'zozlashga, ulam i 
jam iyat uchun juda kerakliklarini tasdiqlashi ularga q u w at beradi.
G eriatriya fani tibbiyotning asosiy tarm oqlaridan biri ekanligiui 
shifokorlar tobora e'tib o r bilan tushunib yetm oqdalar.
Qarilik - bu fiziologik jarayon b o iib , yosh o 'tg an sari ekzogen 
va cndogen ta'sirlarga ko'nikishi sekinlashib borib, ularning tashqi 
m uhitga moslashishlari sekinlasha borishini ko‘rsatuvchi fandir. 
Bunday hoi esa, inson dunyoga kelishi bilan, ya'ni tug‘ilishi bilan 
barobar boshlanadi.
G eriatriya — gerontologiya fanining bevosita bir qismi b o ‘lib, 
asosan qariyalar sog'lig'ini o'rganadi. G erontologiya esa, biologik 
qarishi va sotsial gerontologiyani o ‘rganadi va o ‘zida alohidalik 
bilan o ‘rganadi, ya'ni qarish — geteraxron, geteratron va 
gcterkinetik jarayonlar bilan o'tad i.

---

G etero xro nlik — h ar b ir organning m a ’lum alohida yoshida, 
h a r b ir insoularda h ar xil kechishi hisoblanadi.
G e te ra tro n xislat — m a ’lum bir organ staik tu rasin in g o ‘zida 
h a m h ar xil o ‘zgarishlar b o ‘lishi sanaladi.
G etero k in etik jarayo n o ‘zgarishlam ing o ‘ziga xos, h ar xil tezlik 
b ilan rivojlanishini talqin qiladi.
G eron tolog iy a an ch a m urakkab sotsial-biologik jaray on b o ‘lib, 
un in g taraqqiyotiga k o ‘pgina olim lar hissa q o ‘shishgan. A.A. 
A n (1935), A .A .B ogom olets (1 9 3 8 -1 9 4 6 ), A .F.B m oger(1958), 
R .N .B ash ler (1978), V .V .Fralkis (1978), L .F .C hebotarev (1978) 
va boshqalar. 1959-yilda jah o n g a birinchi m arta Kiyev shahrida 
SSSR A kadem iyasi qoshida ilmiy tekshirish gerontologiya va 
geriatriya institutini ochishdi. U jahondagi eng katta m arkazlardan 
biriga aylandi va katta yoshdagilar hayotiga aktual m oslashishlarni 
keng yorita boshladi. U n d a n so‘ng B M T regional kengashi 
tavsiyasi bilan (Kiyev 1963-yil) birinchi m arta yosh guruhlar 
klassifikatsiyasi e ’lon qilindi. 1-3 — bolalik, 13-18 — o ‘smirlik, 
20-44 — yoshlar, 45-59 - o ‘rta yosh, 60-74 - k a tt a yoshdagilar, 
75-90 — qarilik, 90 dan oshganlar uzoq um r k o ‘ruvchilar deb 
talq in qilindi. Y uqorida aytib o ‘tilganidek yer sharining 15,6% ni 
60 yoshdan katta insonlar tashkil etadi.
O d atd a norm al fiziologik qarish sekin-asta yillar davom ida 
riv o jlan ib b o rad i,u n d a m a ’lum asosiyo‘zgarishlar:aqliy,fizikquvvat, 
ishlash qobiliyati saqlanib turadi. Bu jarayonda yillar m obaynida 
t o cqim alarda (har bir organda alohida) atrofik o ‘zgarishlar ro'y 
beradi va reaktiv harakatlar, funksional holatlar o ‘zgara boshlaydi. 
K o ‘pchilik olim lar tavsiyasiga binoan “ fiziologik qarish” 100-120 
y oshdan keyin klinik k o‘rinishlar berishi m um kin. A m m o bunday 
qarilikka ushbu yoshgacha erishishi kam roq uchraydi. Chunki 
m a ’lum kasalliklar, hayotiy m uam m olar, vaqt taqozosi bilan 
b o ‘lib turadigan tezkor o ‘zgarishlar hayot ni qisqartirib, tczroq 
qarilik alom atlari yuzaga kelishiga sabab b o ‘ladi.
Patologik qarilik - ju d a ko‘p har xil o ‘zgarishlarga bogMiq 
b o ‘lib, turli xil n o to ‘g‘ri kerak boMmagan faktorlar natijasida 
m a’lum organizm sistem asining buzilishi orqasida: nerv sistemasi

---

(birinchilardan), yurak-qon tom ir sistemasi va endokrin sistemasi 
orqali yuzaga keladi.
Organizm ning qarishi - bu juda murakkab qarama-qarshi jarayon 
b o ‘lib, oksidlanish jarayonining pasayishi, energetik potensial 
kamayishi, glikolizning intensivlilik zo‘rayishi m a’lum organizmda 
ishlab chiqariladigan fermentlaming aktivlanish (xususan nafas 
olish) va ichki sekretsiya bezlari faoliyatining susayishi bilan 
boradi. Lekin to ‘qimalarning garmonlarga moyilligining ortishi va 
unga moyilligining ko‘tarilishi bilan borishi mumkin (Frolkis V.V 
1966, 1970, 1975). Sekin-sekin qarish jarayonida inson organizmi 
o ‘zining ichki quw atini sarflashga urinadi va ko‘p jarayonlam i 
normalashtirishga 
harakat 
qiladi. 
Shuning 
uchun 
qariyada 
’’ishonch” , mustahkam iroda “ rezervi” pasayib boradi va nihoyat 
qariya arzimagan holatlarga tez xafagarchilik bilan javob beradigan 
bo'lib qoladi (Mesnikov 1.1. 1925).
Ilgariroq qarishning asosiy belgilari tez charchash, eslab qolish 
qobiliyatining pasayishi, em otsional javoblar, kamharakatlilik, 
ishlash qobiliyatining pasayishi va asosan tashqi muhitga 
m oslashishning pasayishi, asosiy sistemalari (yurak, o ‘pka, 
endokrin bezlar. nerv sistemasi) faoliyatining o ‘zgarishidir.
H ar bir shifokor albatta esda tutishi zarur bo‘lgan deontologik 
fikrlar, ya'ni har bir qabuliga kelgan qariya qarilikka shikoyat 
qilm aydi, u yoshlar kabi birorta kasallikka shikoyat qiladi. 
Shuning uchun ularni yaxshilab eshitish, fikrlariga sabr bilan 
quloq tutish lozim. Zero undav insonlarga faqat “ Q arilik” deb 
tashxis qo'ygan bo'lasiz. Lekin qarilik kasallik em as, u diagnoz 
ham emas! Slui bilan birga shuni esda tutish lozimki, qarilik va 
kasallik parallel ravishda birgalikda bo'ladigan jarayon. Ko‘p 
o lim -g ero n to lo g lar qarilikni avsbergga o ‘xshatishadi, uning 
asosiy qismi suv tagida yotadi, shikoyatlar esa uning ichki qismida 
joylashadi. Davolash uchun esa aysbergni butunligicha ko‘rish 
lozim. 0 ‘rta hisob bilan har bir katta yoshdagi insonga 3 tadan 5 - 6
tagacha xastalik aniqlanadi. Asosiy kokp uchraydigan dardlarga: 
um um iy ateroskleroz, miya va yurak aterosklerozi, o ‘pka va bronx 
o'sm alari, oshqozon va qizilo'ngach o ‘smalari, surunkali gastrit

---

va yara kasalliklari — erkaklik bezining shishishi, qandli diabet, 
u m u rtq a pog‘onasi astraxondrozi, artroz, artritlar, k o ‘z kasalliklari 
(katarakta, glaukom a), eshitish qobiliyatining pasayishi, psixik 
depressiya, m iya qobiliyatining pasayishi va hokazo. U m um iy 
qariyalar o rasidan 3 -6 % da fiziologik qarilik n am oyon b o ‘ladi. 
V .G .V ogralik (1980) fikricha, no rm al, ya’ni fiziologik qarigan 
katta yoshdagi keksalar organlari funksiyalarini yaxshilashda 
k o ‘p in c h a do rilard an foydalanishi shart emas. Parhezlar, uyquni 
yaxshilash, o ‘zini asrash bilan uzoq vaqt yaxshi hayot kechirish 
m u m kin b o ‘ladi.
Q ariyalarga 
tashxis 
q o ‘yish 
va 
davolashda 
um um iy 
shifokorlardan c h u q u r gerontologik ilm, m atonat, qunt va sabr 
bilan keksalarni eshitish ayniqsa nerv sistemasi kasalliklarini, 
to m ir, suyak, m ushaklar, b o ‘g‘im kasalliklarini yaxshi bilishlari 
shart. A sosan psixologik o ‘zgarishlarga, qariya savoliga to lg‘ri 
javobni berish katta aham iyatga ega. B ularning asosida quyidagi 
asosiy sabablar yotadi:
— zotiljam dardining sekin-asta rivojlanishi, m a ’lum klinik 
belgilarsiz borishi, o ‘tkir m iokard infarkti, o ‘pka sili, har xil 
o ‘sm alarning belgisiz o ‘tishi, qandli diabet va um um iy aterasklcroz 
belgilarining klassik ko ‘rinishlari y o ‘qligi;
— u m um iy ateroskleroz jarayonida boradigan qizilo‘ngach, 
osh q ozo n, 12 barm oqli ichak kasalliklarining kam , o ‘ziga xos 
kechishi;
— ayniqsa qon aynalishining buzilishi va surunkali yurak 
yetishm ovchiligining k o ‘p qirrali og‘ir o ‘tishi, uning b o ‘g‘im lar va 
suyaklarda ta ’sirining har xilligi;
— qorin b o ‘shlig‘ida boradigan xirurgik kasalliklarning noaniq 
kechishi va natijada asoratlarning turli b o lish i;
— keksalarni 
0
‘zini m uhofaza qilish organlari ishining buzilishi 
va im m u n reaksiyalarining pasayishi;
— va nihoyat tashqi m uhitga m oslashishning kcskin pasayishi.
Keksa yoshdagilar shifokorlarga o ‘z fikrlari bilan keladilar.
N o rm ativ b o ‘yicha poliklinika sharoitida 1 ta kasal qabuliga 
15 m inu t berishgan b o ‘lsa, keksalarni yaxshilab eshitib, ko‘rib
8

---

chiqarib yuborguncha 3 5 -4 0 m inut ajratilishi ko‘zda tutiladi, 
lekin ko‘riklarda sekin-asta qariyalarning o'zi ham tezroq chiqib 
ketishga moyil b o ‘lib, ko‘nikib qoladi. Shu yerda ancha tajribali 
gerontolog iborasi bilan aytganda (C hebotarev D .F.) ’’Shoshgan 
vrach qariya uchun shifokor em as” . Albatta qariyaga tushunarli 
qilib, juda qattiq gapirm asdan, xushm uom alalik bilan, n o m a’lum 
tushunarsiz term inlarni ishlatm asdangapirish, suhbatlashish lozim.
I.V.Davirovskiy (1966) aytganidek, qariyaning kasallik tarixidan 
ko‘ra hayotiy tarixini yaxshilab eshitish lozim, uni yaxshilab 
tushunish va gaplariga quloq solish ko‘proq darkor. G eriatr-shifokor 
qariyalar ko‘ngli ju d a nozikligini arzim as bir gapdan xafa b o ‘lib 
qolishi m um kinligini nazarda tutishi, m um kin qadar “buvajon” , 
“buvijon” , 
“ qarilik” , 
“yoshga 
binoan 
o ‘zgarishlar” 
degan 
iboralarni ishlatmasligi lozim. Shifokor jud a yuqori m adaniyatli 
bo'lishi, hech bo'lm asa shirin gapi bilan keksalar yuragidan o ‘rin 
olishi lozim , shundagina shifokor hurm atga sazovor b o ia d i. 
Ayniqsa shifokor dom lalar o'qitish, dars berish jarayonida ham
tibbiy m adaniyatni birinchi o'ringa qo'yishi lozim, 
0
‘zi esa har 
bir fan haqida ilmga ega bo'lishi, dunyoqarashi keng, m adaniyat, 
m a ’rifat tom onidan m ukam m al bo'lishi lozim. Kasalni ko‘rish 
davom ida uning dardi tarixini yaxshi tushunishi, har xil hodisali 
yillarga to 'g 'ri talqin berishi, keksaga tushuntira olishi ju d a katta 
aham ivatga ega. H ar xil instrum ental tekshirish vaqtlarida, har 
bir tekshiruv m ohiyatini tushuntirishga e'tiborni qaratish va 
natijasini avtib turish kerak. Ushbu yerda aytib ketishim iz lozim 
bo'lgan narsalardan biri, avvalo shifokor m adaniyatli bo'lishi, 
bevosita m uloqot - suhbatlashish davrida ehtiyotkorona, qariya 
qarashlariga e'tib o r berishni tibbiyot kollejlarida o'qitayotgan 
davrdan boshlash lozim, m a'ruza o lqish vaqtlarida dom lalar ham 
shuni alohida e'tib o r qaratishlari shartdir. C hunki shifokor bo'lib 
xizmat qilish vaqtida har xil bem orlar bilan ishlashga, ularni 
davolashda m uloqotga aham iyat beriladi. Qariyalarni shifokor 
sharoitida ko'rish jarayonida jud a to ‘g‘riso‘z, o 'z vaqtida fikr 
bcrishga ehtivot bo'lish lozim. C hunki ular yillar davom ida juda 
k o'p shifokorlar bilan m uloqotda bo'lib ko'p n i ko'rishgan.
9

---

K atta yoshdagi q ariyalar, sek in -sek in surunkali dardlarga 
m u b talo b o 4 ib borib qarilik ning patalogik kasallik davrlari 
bosh lan ib b o rad i. L .A .T okarev (1979) fikricha, 3 va u n d a n ortiq 
kasallik q arilik davrida 5% gacha, uzoq u m r k echiruvchilarda 
u n ch a sezilm aydigan kasalliklar 82-92% gacha u chrashi m um kin. 
A tiga 3—6% keksalarda yaxshilab tekshirish natijasida “ sog‘lom
q a riy a p ti” deyish m um kin. U larn i terap iy a b o ‘lim ida yotishlariga 
12,7 (k o y k o -k u n ) n avqiron yoshdagilarda 9,5 (koy ko -k un ) talab 
qilinadi. Shu yerda yana b ir narsan i aytib o ‘tish lozim ki, hozirgi 
tekshirish usullari (re n tg e n , ultrato vu sh bilan tekshirish, izotop 
nu rlari) va b o sh q a invaziv u su llar (fibrogetrodausdenoskopiya, 
fib ro k o lo no sk op iy a, 
re k to ro n o m o n o sk o p iy a, 
bronxoskopiya) 
u la rn in g ahvollariga qarab q aram a-q arsh i h o latlar y o ‘qligiga 
q arab o 4 k azish kerak, bu alb atta b a ’zi tekshirish usullari anch a 
qiyin, qariya a n ch a qiynalib ch arc h ab qolishi m um kin, ayniqsa 
c h u q u r ren tg en o lo g ik tekshirishlar, arterial punksiya, kabi usullar 
u la r u c h u n a n c h a og‘irlik qilishi m um kin. Bunday ho latlard a 
in te rn ist 
shifo k o rlar 
m aslah atlarid an
foydalanish, 
kasallik 
tarixiga t o ‘g ‘ri k o ‘rsatm alar yozib q o ‘yishi shart (terapcvt, 
xirurg, 
oftalm olog, 
o tolaringolog, 
narxolog, 
psixolog 
va 
b o sh q alar). R .N .B atler fikricha, qarish universal holat q o n uniy 
sek in -asta lik bilan kechuvchi to 'q im a la rn i ishdan chiqaruvchi 
va orqaga qaytm as jaray o n d ir. C hunki qarish fiziologik jaray o n
sifatida h am m a d a h ar xil va h ar xil vaqlda z o ‘rayib boradi 
(g etero x ron ), y a ’ni h ar xil to ‘qim a alohida sistem a b o ‘yicha 
qariydi, to ‘q im alar va orgo n o id lar h ar xil jarayonga d u ch o r 
b o ‘ladilar (D .F .C h e b o tare v ). K o‘p olim lar fikricha, qariyalar 
sog‘lig‘i, ularnin g uzoq u m r kcchirishlari asosan norm al, 
fiziologik qarish jarayoniga bogMiqdir, unda inson um ri 1 30 -15 0
yilgacha c h o ‘zilishi m um kin. H am m am izga m a ’lum bioxim ik 
olim — A .N .B ax 90 yil u m r k o ‘rgan, m ikrobiolog-akadcm ik 
N .F .G a m a le y a — 91 yil, qozoq xalqining shoiri - Jam bul ogka
— 100 yil, grek filosofi Sofokl 91 yil, rus shoiri L.N. T olstoy -
83 yil yashab, 70 yoshida “ U rush va tin ch lik ” rom anini yozib 
tam om lagan. O zarbayjonlik ishchi M ahm ud Ayvazov 150 yoshga
10

---

kirgan, osetiyalik Tebze A bziyeva 180 yoshgacha yashagan (u 
G ori shahri yaqinidagi qish lo qd a u m r kechirgan).
Bu borada ayni vaqtda uzoq u m r ko‘rish uchun quyidagilarga 
rioya qilish zaru r deb topdik.
I 
— h a r b ir in so n d a tibbiyot m ad aniyati b o ‘lm og‘i, y a’ni 
o ‘zi h aqida o ‘zi qayg ‘urishi lozim . 0 ‘z vaqtida dam olish, o ‘z 
vaqtida to ‘g 4ri o v q atlan ish , fizik va aqliy m eh n at m aro m id a 
qilinishi, v aqtida 1 yilda bir m a ro taba san ato riy alard a dam
olish, h a r kuni ikki m a ro tab a och iq havoda 15 daq iq ad an
45 d aq iqag ach a y urish, fizik m ash g ‘u lo tlar bilan sh u g ‘ullanib 
turish, o ‘zini n o jo ‘ya o 'rg a n ish la rd a n saqlash (chekish, alkogol 
iste’m ol qilish va b o sh q alar) va n ih o y a t o ‘z professional ishini 
davom ettirish ;
II — o ‘z vaqtida sotsial va ekonom ik faktorlarni oshirish. 
Tarixiy hujjatlar k o ‘rsatm asiga binoan aniqki, qanchalik iqtisodiy 
m adaniyat baland b o ‘lsa, in sonlar shu nch a k o'p u m r k o ‘rishgan. 
M asalan: XV asrda insonlarning uzoq u m r ko‘rishi 20 yilgacha, 
XVII asrda 50 yilgacha k o ‘paydi. Bu asosan keksalardagi 
yondosh kasalliklarni oldini olish, o ‘z vaqtida tez-tez yaxshi 
ovqatlanish, yuqum li kasalliklardan o ‘zini asrash lozimligi bilan 
tu shuntiriladi;
III - m ehnat faoliyati ritm ini to ‘g‘ri yo‘nalishga q o ‘yish, o ‘z 
vaqtida uxlash, surunkali uyqusizlik, tez-tez siqilish, charchash 
ham tezroq qarishga olib kcladi;
IV - asosan to ‘g'ri ovqatlanish organizmga kerak b o ‘lgan oqsil 
albatta yetarli bo'lishi lozim. Shuning uchun sut mahsulotlari: 
tvorog, suzma, saryog \ mineral tuzlar, vitam inlar iste’mol qilish 
kerak;
V — o kz vaqtida rivojlanib boruvchi um um iy ateroskleroz 
kasalligini oldini olish, qon bosimini faollashtirish, yurak ishemik 
kasalligini davolab turish, oshqozon ichak tizim larini yaxshilash 
va o'pk a kasalliklarini davolashda alohida e ’tibor berish, zero 
ularda o 'tk ir zotiljam ancha o g'ir o ‘tishi m um kin;
VI - ayniqsa keksalarda tabiat ta ’siri, uning faktorlarini 
to 'g 'ri talqin qilish, asosan fasl injiqliklaridan asrash, quyosh va
n

---

kosm ik n u rlar ta ’siridan ehtiyot qilish, nam lik, atm osfera bosimi 
ta ’sirlaridan ehtiyot b o ‘lish zam r. U ltrabinafsha nurlari va ularning 
oliy nerv sistem asiga ta ’sirini n azarda tutishi, havo vannalari, h ar 
xil suvli m uolajalarni ehtiyotkorlik bilan bajarilishi lozim. Bu 
yerda yan a h ar xil ja ro h atlard an asranish (sinish, yiqilish, turli xil 
xirurgik jaro h a tlar) ham uzoq yashashni ta ’m inlovchi tadbirlarga 
kiradi;
V II — ayniqsa oliy nerv tizim ining ch archashi, organizm ning 
taraqqiy tizim i buzila borishi, so ‘ngra to ‘qim alarning qurishi 
ham u zo q u m r zavolidir. M um k un q ad ar hayot zo'riqishlarni 
oldini olish, ishda, uyda xotirjam likni ushlab turish uzoq um r 
ko‘rishning asosiy om illaridan biridir. N .I.P irogov aytganidek 
ochiq k o ‘ngil, xushchaqchaq insonlarda yara ham tez bitadi. Juda 
xudbin, ja h ld o r, h ar narsani ch u q u r o ‘ylovchi, o ‘zini ju d a yuqori 
tutib, h ar bir narsadan xatolik qidiruvchi, gum ondorlik alom atlari 
ko ‘p ro q b o ‘lgan insonlar nisbatan tezroq qariydilar. 0 ‘zini ushlab 
turu vchi, chidam li va m atonatli kishilar, optim ist xarakterdagi 
k am tarin insonlar an ch a yoshga kiradilar;
V II 
— uzoq um r ko‘rishda yana ish joyidagi holat norm al 
boMishi, oilada ham sotsial ta ’m inot, yashash sharoitidagi 
m u am m o lam in g kamligi, ovqatlanish ratsionlarining yetarliligi, 
tin chlik , g‘a m -g ‘ussaning kamligi ju da katta aham iyatga egadir. 
K atta yoshdagilar anchagina kasalliklarga d u ch o r boMishlari 
bilan ularning davolanish usullariga e ’tibor, m um kin q adar bepul 
davolash m uhitini yaratish ularga juda katta ta ’sir ko‘rsatadi, 
xotiijam liklarini orttiradi, ayniqsa oylik nafaqalarini vaqti-vaqti 
bilan oshirib turish ularni rag‘batlantiradi;
IX — dunyo miqyosidagi ko ‘rsatkichlar ko‘rsatishicha o ‘zini 
kim gadir kerakli ekanligini his etish eng zarur om illardan biri. 
U lar o ‘zlarini ustoz deb hisoblab yoshlarga ta ’lim -tarbiya 
berayotganliklaridan zavq olib yashasalar ularning kuchlariga kuch 
q o ‘shilib, dardlari ham esdan chiqib ketadi, qarindosh urugMar, 
d o ‘stu birodarlar atrofida ekanliklarini his etadilar.
K eksalar 
hayotini 
yaxshilashda 
asosan 
tibbiy 
yordam
k o ‘rsatishning o ‘m i ju d a m uhim . Z ero, ular har 6 oyda 1 m arotaba
12

---

1
ko‘rikdan o ‘tishlari, kasalliklarni oldini olish ishlari o ‘z vaqtida 
o ‘tkazilishi lozim. Bu borada oilaviy shifokorlar va ayniqsa 
gerontologlar, y a’ni qariyalar bilan shug‘ullanuvchi shifokorlar 
ancha faol b o ‘lishlari lozim. Oxirgi 1 0 -1 5 yilda tibbiyotda 
ancha o'zgarishlar ro ‘y bcrdi. Poliklinikalarda gerontologlar 
ko‘rik xonalari ochildi. U m um iy shifokorlar m alaka oshirish 
kurslariga yuborilib gerontologiyadan bilim larini orttiryaptilar, 
ayniqsa polliativ tibbiy yordam ancha faollashtirildi. G erontolog- 
shifokorlar vazifalari um um iy shifokorlar terapevtlari ishlaridan 
ancha farq qiladi, bu borada ularning funksional ishtiroklarini 
eslatib o ‘tm oqchim iz, ularga quyidagilar kiradi:
1. Katta yoshdagi va keksalam ing hisoboti. Kasallikka moyil 
guruhni tuzish (nogironlar, y o lg iz o ‘zi yashovchilar, 75 yoshdan 
katta).
2. K atta yoshdagi har xil yondosh kasalliklari bor qariyalarni 
hisobga olish.
3. N afaqaxo'r, lekin ishlab turgan keksalarni hisobga olish.
4. Shifokorlar m alakasini oshirish m uddatlarini gerontologik 
tibbiy yig'ilish konferensiyalar va “ m aster klass” dasturlari bilan 
o ‘z vaqtida ishtirokini ta'm inlash.
5. Keksalarni o ‘z vaqtida shifoxonalarga yotqizib davolash, 
sanatoriyalarga yo'llanm a berish.
6. Keksalarni iqtisodiv, sotsial ta'm inlash usullaridan xabardor 
boMib turish, cndokrin xastaliklari bor qariyalarga bepul dori- 
darm onlar berib turishni ta'm inlash.
7. Qariyalarni davolashda, ularga yaqindan yordam qilishda 
tibbiyot ham shiralariga ularni o 'm in i, xona jihozlarini tozalash va 
xonani sham ollatish, keksa talablarini qondirishni doim o uqtirish.
8. 
G erontologiya 
va 
geriatriya 
bo‘yicha 
o ‘z 
ishlarini 
shakllantirish, takom illashtirish, o ‘z vaqtida malakasini oshirish, 
zam onaviy tekshirish usullari va standart tashxis usullaridan voqif 
bo'lish lozim.
9. N afaqaxo'r va faol keksalarni ham o'tkaziladigan har xil 
bayram lar, tadbiriy kunlarda ishtirokini ta ’minlash.
10. D oim o ular bilan tushuntirish ishlarini olib borish.
13

---