Йирик блоклардан қурилган биноларнинг конструктив схемалари ва турлари

Ер силкинадиган раёналрдаги қурилишлар
Зилзила деб вулқон отилиши ёки ернинг чуқур қатламларида тоғ жинсларининг бир-
бирига нисбатан сурилиши натижасида келиб чиқадиган тектоник жараёнлар
натижасида ер сирти қатламининг эластик силкинишига айтилади. Зилзила кучи
балларда ўлчанади. Кўпчилик давлатларда зилзила кучи учун 12 балли шкала қабул
қилинган. (ГОСТ 6249-52). Зилзила кучи 6 баллгача бўлганда бино ва иншоотларга
зарар етмайди.
Кучи 7 балл ва ундан ортиқ бўлган зилзилалар хавфли
ҳисобланади. Бунда биноларга кўпроқ зиён етиши, бинолар бузилиши ёки
уларнинг айрим қисмлари қулаб тушиши мумкин.
Зилзила кучи 8 балл бўлганда, у кучли ҳисобланиб, бунда сувоқлар тўкилиши, ўраб
турувчи конструкцияларда хавфли бўлмаган ёриқлар ҳосил бўлиши мумкин.
Силжиш жараёни бошланган ер қобиғидаги чекланган майдон зилзила “гипоцентри” (ёки фокуси) деб
аталади. Фокуснинг ер сиртидаги проекцияси “эпицентр” деб аталади. Эпицентрдан ер сиртидаги ҳар
қандай нуқтагача бўлган масофа эпицентрал масофа деб аталади. Эпицентрал зоналардаги вертикал
ташкил этувчилар горизонтал ташкил этувчилардан ортиқ бўлади ва у эпицентрдан узоқлашган сари
камайиб боради. Бунда горизонтал ташкил этувчи асосий бўлиб қолади, бу эса бино ва иншоотлар
учун хавфли ҳисобланади.

---

Лойиҳалашда зилзила даражаси норма ёки зилзила картаси ёрдамида
аниқланади ва ҚМҚ II-7-81 “Зилзилали раёнларда қурилиш” ёрдамида бинонинг
зилзилабардошлик қиймати аниқланади. ҚМҚ 2.01.03-96 «ЗИЛЗИЛАВИЙ
ҲУДУДЛАРДА ҚУРИЛИШ»
Биноларнинг зилзила бардошлиги. Ҳажмий-планлаштириш ва конструктив 
ечимлар хусусиятлари
Агар бино вазифасига ва меъморий планировка талабларига кўра носимметрик ва
мураккаб формада қурилиши талаб этилган бўлса, бунда бино планини антисейсмик
чоклар билан бўлакларга бўлиб чиқилади. Бу чоклар ўлчамлари нормада
кўрсатилгандан катта бўлган бино планларини отсекларга ажратишда ҳам
қўлланилади.
Деворлари кўтарувчи бўлган биноларда антисейсмик чоклар қўш девор
ўрнатиш билан, синчли биноларда эса ёнма-ён рамалар (қўшалоқ рамалар) ўрнатиш
орқали ҳосил қилинади. Пойдеворларда чоклар, агар улар бир вақтнинг ўзида чўкиш
чоки бўлмаса, қолдирилмаса ҳам бўлади.

---

Тош деворлари кўтурвчи бўлган биноларнинг устиворлиги ва фазовий бикирлиги бино
ички ва ташқи деворларининг бутун узунаси бўйича ва ҳар бир қават ора ёпмаси
плиталари
текислигида
жойлаштирилган
антисейсмик
белбоғлар
ёрдамида
таъминланади. Бундай белбоғлар қуйма ёки йиғма темир-бетондан ёки металлдан
ясалган бўлиши мумкин. Қуйма белбоғлар арматуралари узлуксиз бўлади. Йиғма
белбоғларда эса бикр горизонтал рамага закладка деталлари пайвандланади ёки очиқ
қолдирилган арматураларни ўзаро туташтириб, устидан бетон ётқизилади.
Антисейсмик белбоғлар кенглиги одатда девор қалинлиги каби бўлади. Деворлар
қалинлиги 500 мм дан катта бўлганда белбоғ қалинлигини 120 мм кичик қилиб олиш
мумкин. Белбоғ баландлиги кўпинча 150 мм ва ундан катта бўлади.