Uy-joy kommunal

VIII-BOB. KOMMUNAL XO’JALIGI TIZIMIDA ELEKTR ENERGIYASI 
TA’MINOTI VA FOYDALANILGAN ELEKTR ENERGIYASI UCHUN 
TO’LOVLARNI TASHKIL ETISH 

---

206 
8.1. Iste’molchilarga elektr energiyasi yetkazib berishni tashkil etish va 
shartnomaviy munosabatlar 
 
O’zbekiston Respublikasida iste’molchilarga elektr energiyasi yetkazib berish 
Vazirlar Mahkamasining 2009 yil 22 avgustdagi 245-son Qarori bilan tasdiqlangan 
«Elektr energiyasidan foydalanish qoidalari”ga muvofiq tashkil qilinadi.
«Elektr energiyasidan foydalanish qoidalari” O’zbekiston Respublikasining 
Fuqarolik kodeksiga, "Energiyadan oqilona foydalanish to’g’risida", "Xo’jalik 
yurituvchi sub’ektlar faoliyatining shartnomaviy-huquqiy bazasi to’g’risida", "Tabiiy 
monopoliyalar to’g’risida", "Iste’molchilar huquqlarini himoya qilish to’g’risida"gi 
O’zbekiston Respublikasi qonunlariga muvofiq hududiy elektr tarmoqlari 
korxonalarining elektr energiyasi iste’molchilari bilan o’zaro munosabatlarini tartibga 
soladi hamda barcha hududiy elektr tarmoqlari korxonalari va elektr energiyasi 
iste’molchilari uchun majburiy hisoblanadi. Qoidalar shuningdek, iste’molchilardan 
elektr energiyasi uchun to’lovni yig’ish funktsiyasini bajaruvchi xususiy operatorlar 
uchun ham majburiy hisoblanadi. 
Mazkur mavzuda asosan
elektr energiyasi iste’molchilari ya’ni 
- elektr 
ta’minoti shartnomasiga muvofiq ishlab chiqarish va maishiy ehtiyojlar uchun elektr 
energiyasidan foydalanuvchi yuridik yoki jismoniy shaxs va 
elektr ta’minoti 
korxonasi, ya’ni
- hududiy elektr tarmoqlari korxonasining tuman, shahar, iqtisodiy 
zona (sanoat zonasi) doirasida elektr energiyasini taqsimlash va sotishni amalga 
oshiruvchi bo’linmasi o’rtasidagi munosabatlarni o’rganish bilan chegaralaniladi.
Elektr energiyasini yetkazib berish, hududiy elektr tarmoqlari korxonasi va 
energiya qurilmalari shu tashkilot tarmog’iga bevosita ulangan iste’molchi o’rtasida 
tuzilgan elektr ta’minoti shartnomasi asosida “Elektr energiyasidan foydalanish 
qoidalari” ga muvofiq amalga oshiriladi. Namunaviy shartnoma shakli qonun 
hujjatlariga muvofiq "O’zbekenergo" davlat-aksiyadorlik kompaniyasi tomonidan 
ishlab chiqiladi va belgilangan tartibda Elektr energetikada nazorat bo’yicha davlat 

---

207 
inspektsiyasi (keyingi o’rinlarda "O’zdavenergonazorat" DI deb ataladi) tomonidan 
tasdiqlanib, so’ngra o’rnatilgan tartibda huquqiy ekspertizadan o’tkaziladi. 
Iste’molchi va elektr ta’minoti korxonasi o’rtasidagi shartnomada quyidagilar 
nazarda tutiladi: 
shartnoma mavzusi; 
iste’mol qilishning belgilangan rejimlariga va elektr energiyasi sifati 
ko’rsatkichlariga rioya qilish bo’yicha tomonlarning shartlari va majburiyatlari; 
elektr tarmoqlarining balans bo’yicha mansubligi hamda elektr tarmoqlari va 
elektr qurilmalariga xizmat ko’rsatish chegaralari; 
hisobga olish priborlarini o’rnatilgan joyi; 
iste’molchilarning elektr energiyasi uchun haq to’lash bo’yicha tarif 
guruhlari; 
foydalanilayotgan elektr tarmoqlari, uskunalar va priborlarning zarur texnik 
holatini va xavfsizligini ta’minlash bo’yicha shartlar; 
iste’molchilarni, subiste’molchilarni elektr tarmog’iga ulash tartibi 
(iste’molchining nomi, quvvati, hisobga olish priborlari, tariflar va boshqa 
ma’lumotlar);
elektr energiyasini texnologik yoki avariyaviy bronь darajasigacha yetkazib 
berishning eng kam hajmi (faoliyat xususiyatlari, asosiy mahsulotni ishlab 
chiqarishning, ko’rsatiladigan xizmatlarning hajmlari va mazkur iste’molchilar 
tomonidan foydalaniladigan uskunalarning tavsiflaridan kelib chiqib majburiy xizmat 
ko’rsatilishi kerak bo’lgan iste’molchilar uchun); 
tomonlarning javobgarligi; 
nizolarni hal etish tartibi; 
fors-major holatlari; 
tomonlarning rekvizitlari. 
Elektr ta’minoti shartnomasini tuzish, uni o’zgartirish, bekor qilish yoki amal 
qilish muddatini uzaytirish masalalarini hal etishda tomonlar qonun hujjatlariga, 
shuningdek mazkur Qoidalarga amal qiladilar. 

---

208 
Subiste’molchilar elektr ta’minoti shartnomasini hududiy elektr tarmoqlari 
korxonalari roziligiga binoan iste’molchilar bilan tuzadilar. 
Iste’molchi tomonidan foydalanilgan elektr energiyasini hisobga olish uchun 
"O’zstandart" agentligi yoki uning o’lchov vositasi turini tasdiqlash to’g’risida 
O’zbekiston Respublikasining sertifikatiga ega bo’lgan hududiy bo’linmalari 
tomonidan ro’yxatdan o’tkazilgan Elektr energiyasini hisobga olish va nazorat 
qilishning avtomatlashtirilgan tizimi bilan birga ishlay oladigan elektron hisobga 
olish priborlari qo’llanadi. 
Hududiy 
elektr tarmoqlari korxonasi 
iste’molchi bilan birgalikda 
iste’molchilar iste’mol qilgan elektr energiyasining amaldagi miqdorini aniqlash 
uchun ulardagi hisobga olish priborlarining (maishiy iste’molchilardan tashqari) 
ko’rsatkichlarini har oyda yozib olishi va zarur bo’lganda hisobga olish priborlarini 
ulash sxemasini tekshirib ko’rishi kerak.
Aholida Elektr energiyasi iste’molini hisobga olish va nazorat qilishning 
avtomatlashtirilgan tizimi joriy etilishiga ko’ra maishiy iste’molchilarning hisobga 
olish priborlari ko’rsatkichlarini birgalikda yozib olish, zaruriyatga qarab, hududiy 
elektr tarmoqlari korxonalari hohishi yoki iste’molchilar buyurtmanomalari bo’yicha 
amalga oshiriladi. 
Elektr energiyasiga amaldagi tariflar o’zgargan taqdirda, hududiy elektr 
tarmoqlari korxonasi axborotni ommaviy axborot vositalari orqali o’n kun muddatda 
iste’molchilarga yetkazadi. 
Bunda elektr energiyasiga tariflar o’zgargan sanadan qat’i nazar, elektr 
ta’minoti shartnomasi o’z kuchida qoladi va iste’molchi olingan elektr energiyasi va 
quvvati uchun yangi tarif joriy etilgan kundan boshlab u bo’yicha haq to’lashga 
majburdir. 
Bunda iste’molchi, tarif oshirilgan taqdirda, elektr energiyasining to’lov 
kunidan boshlab 12 oydan ko’p bo’lmagan vaqt uchun avans tarzida haq to’langan 
miqdori uchun qo’shimcha to’lovlardan ozod qilinadi. 
O’z tarmoqlari orqali subiste’molchilarga elektr energiyasini yetkazib 
beruvchi iste’molchilar hududiy elektr tarmoqlari korxonasi bilan elektr ta’minoti 

---

209 
shartnomasini, subiste’molchilarning elektr energiyasi iste’molini hisobga olgan 
holda, elektr energiyasining umumiy (yig’ma) miqdori bo’yicha tuzadilar. 
Iste’molchi o’ziga tegishli elektr tarmoqlariga, ruxsat etilgan quvvat miqdori 
darajasida, kuchlanishi 1000 Voltgacha bo’lgan qo’shimcha elektr qurilmalarini 
ulashi mumkin (elektr energiyasini isitish va issiq suv ta’minoti uchun qo’llanishdan 
tashqari). 
Hududiy elektr tarmoqlari korxonasi iste’molchiga (maishiy iste’molchilardan 
tashqari) elektr energiyasini ulangan tarmoq orqali elektr ta’minoti shartnomasida 
nazarda tutilgan miqdorda va tomonlar o’zaro kelishgan elektr energiyasi yetkazib 
berish rejimiga rioya qilgan holda yetkazib berishga majburdir. 
Hududiy elektr tarmoqlari korxonasi iste’molchi bilan elektr qurilmalarini 
ulash uchun texnik shartlar bajarilgandagina shartnoma tuzadi. Elektr qurilmalarini 
ulash uchun texnik shartlar “Elektr energiyasidan foydalanish qoidalari”da belgilab 
berilgan. Mazkur texnik shartlar bajarilganidan so’ng elektr energiyasini 
istemolchilarga uzatishga ruxsat beriladi.
Iste’molchilarning 
(oldindan 
foydalanilayotgan 
uy-joylarda 
ulanayotganlaridan tashqari) barcha yangidan ulanayotgan va rekonstruktsiya 
qilinayotgan elektr qurilmalari Elektr qurilmalarini tuzilishi qoidalariga, shahar 
qurilishi me’yorlari va qoidalariga, berilgan texnik shartlarga muvofiq bajarilishi va 
belgilangan tartibda kelishilgan loyiha hujjatlari hamda texnik qabul qilish-topshirish 
hujjatlari bilan ta’minlangan bo’lishi lozim. 
Elektr qurilmalarini ekspluatatsiya qilishga ruxsat olish va kuchlanishni 
iste’molchilarga uzatish tartibi va qoidalari “Elektr energiyasidan foydalanish 
qoidalari”da keltirilgan. 
Tomonlarning elektr qurilmalari va elektr tarmoqlarining texnik holati 
yuzasidan javobgarligi ham “Elektr energiyasidan foydalanish qoidalari” asosida 
tartibga solinadi.
Elektr uskunalarining holati, foydalanilishi va ularga xizmat ko’rsatilishi 
yuzasidan iste’molchilar bilan hududiy elektr tarmoqlari korxonasi o’rtasidagi 
javobgarlik chegarasi elektr uskunalarining balans bo’yicha mansubligi bilan 

---

210 
belgilanadi va bu elektr ta’minoti shartnomasiga ilova qilinadigan elektr 
tarmoqlarining balans bo’yicha mansubligini va tomonlarning ekspluatatsiya qilish 
bo’yicha javobgarligini chegaralash dalolatnomasida qayd etiladi. 
Elektr tarmoqlari va uskunalariga xizmat ko’rsatish chegaralarini va ularning 
holati uchun javobgarlikni belgilash yuzasidan dalolatnoma hududiy elektr tarmoqlari 
korxonasining va iste’molchining vakillari tomonidan imzolanadi. 
Istemolchilar tomonidan iste’mol qilingan energiya hajmini aniqlashda elektr 
energiyasini hisobga olish priborlaridan foydalaniladi va ularni o’rnatish va ularni 
ekspluatatsiya qilish ishlari “Elektr energiyasidan foydalanish qoidalari” asosida 
tartibga solinadi. 
Elektr energiyasi uchun hududiy elektr tarmoqlari korxonasi bilan hisob-kitob 
qilishda iste’molchilar majburiy tartibda Elektr energiyasi iste’molini hisobga olish 
va nazorat qilishning avtomatlashtirilgan tizimi bilan birga ishlay oladigan elektron 
hisobga olish priborlari bilan, 750 kVA va undan yuqori quvvatga ulangan 
iste’molchilar esa - Elektr energiyasi iste’molini hisobga olish va nazorat qilishning 
avtomatlashtirilgan tizimi bilan birga ishlay oladigan ko’p funktsiyali elektron 
hisobga olish priborlari bilan ta’minlangan bo’lishlari kerak. 
Elektr energiyasi iste’molini hisobga olish va nazorat qilishning 
avtomatlashtirilgan tizimlari ko’rsatkichlarning buzilishidan, inson omilining ta’sirini 
mumkin qadar kamaytirgan holda axborotlardan ruxsatsiz foydalanilishidan 
kompleks himoya bilan ta’minlangan bo’lishi lozim. 
Elektr energiyasi iste’molini hisobga olish va nazorat qilishning 
avtomatlashtirilgan tizimi bilan birga ishlay oladigan elektron hisobga olish priborlari 
bo’lmaganda hududiy elektr tarmoqlari korxonalarining elektr tarmoqlariga hamda 
iste’molchilar va subiste’molchilarning elektr tarmoqlariga ulanish taqiqlanadi. 
Turli tarif guruhlaridagi bir nechta iste’molchilar elektr ta’minotining bitta 
manbaidan ta’minlanganda tegishli hisobga olish priborlari har bir tarif guruhi uchun 
alohida o’rnatilishi lozim. 
Hisobga olish priborlari (shu jumladan aktiv va reaktiv quvvat va energiyani 
o’lchash vositalari, shuningdek jamlovchi qurilmalar hamda Iste’molni hisobga olish 

---

211 
va nazorat qilishning avtomatlashtirilgan hisobga olish tizimlari) mazkur Qoidalarga 
muvofiq o’rnatiladi va Elektr uskunalarining tuzilishi qoidalari talablariga javob 
berishi kerak. 
Hisobga olish priborlari, o’lchov transformatorlari, ikkilamchi zanjirlar, shu 
jumladan aloqa liniyalari, Iste’molni hisobga olish va nazorat qilishning 
avtomatlashtirilgan tizimlarining saqlanishi va ularning texnik holati uchun hisobga 
olish priborlari va tizimlari o’z balansida bo’lgan korxona javob beradi. 
Elektr energiyasini texnik hisobga olish (elektr energiyasi sarfining 
belgilangan me’yorlari bajarilishini nazorat qilish) uchun hisobga olish priborlari 
alohida sexlarda, ko’p energiya sarflaydigan agregatlarda, texnologiya liniyalarida, 
binolarda, alohida ob’ektlarda o’rnatiladi. 
Ko’p xonadonli uy-joylarda elektr energiyasi uchun hisob-kitob qilish 
maqsadida hisobga olish priborlari har bir xonadon uchun maxsus ajratilgan joylarda 
o’rnatiladi. 
Har bir xonadonga o’rnatishdan tashqari, uy-joylarda uyning umumiy 
ehtiyojlari (zinapoyalarni yoritish, liftlar, nasoslarning ishlashi va hokazolar) uchun 
sarflanadigan elektr energiyasi bo’yicha hisob-kitob qilish uchun hisobga olish 
priborlari o’rnatiladi. 
Hisobga olish priborlari, shuningdek hududiy elektr tarmoqlari korxonasi 
bilan iste’molchilarning hisob-kitob qilishiga mo’ljallangan elektr energiyasi va 
quvvatini hisobga olishning boshqa vositalari iste’molchining mablag’lari hisobiga 
sotib olinadi, davlat qiyoslashidan o’tkaziladi va o’rnatiladi hamda hududiy elektr 
tarmoqlari korxonasining vakili tomonidan ro’yxatdan o’tkaziladi va plombalanadi. 
Hisobga olish (tok va kuchlanishni o’lchash transformatorlarining ishdan 
chiqishi, shuningdek ikkilamchi kommutatsiya, hisobga olish priborlarining 
shikastlanishi va ularning yo’qolishi) iste’molchining aybi bilan buzilgan taqdirda 
hisobga olish priborlarini almashtirish, ta’mirlash, davlat qiyoslashidan o’tkazish va 
o’rnatish, shu jumladan ulash bo’yicha hududiy elektr tarmoqlari korxonasining 
xizmatlariga haq to’lash iste’molchining mablag’lari hisobiga amalga oshiriladi. 

---

212 
Iste’molchi o’lchov zanjirlarining zarur texnik holatini, xavfsiz ekspluatatsiya 
qilinishini hamda o’z balansida bo’lgan va o’zi foydalanadigan elektr energiyasini 
hisobga olish priborlarining sozligini ta’minlashi shart.
Shartnoma bo’yicha elektr energiyasidan maishiy iste’mol uchun 
foydalanuvchi iste’molchi sifatida jismoniy shaxs ish ko’rgan taqdirda, elektr 
tarmoqlarining, shuningdek elektr energiyasi iste’molini hisobga olish priborlarining 
zarur texnik holatini va xavfsizligini ta’minlash majburiyati hududiy elektr tarmoqlari 
korxonasiga yuklanadi.
Hisobga olish priborlarida: 
kojuxlar mahkamlangan joyida, to’lov hisoblagichlari bilan birgalikda 
foydalaniladigan o’lchov transformatorlarida esa - alohida ajratilgan joylarda 
"O’zstandart" agentligining yoki uning hududiy bo’linmasining belgilangan 
namunadagi plombasi bo’lishi kerak; 
hisobga olish priborining klemmnik qopqoqlarida, shuningdek sinov 
bloklarida, o’tuvchi klemmniklar qopqoqlarida, kuchlanishning ajratuvchi o’lchov 
transformatorlari simlarida - hududiy elektr tarmoqlari korxonasining (yoki uning 
vakolatli xizmatlarining) belgilangan namunadagi plombasi bo’lishi kerak. 
Hisobga olish priborlarini va o’lchash transformatorlarini vaqti-vaqti bilan 
qiyoslashdan o’tkazish "O’zstandart" agentligi tomonidan belgilangan muddatlarda, 
hududiy elektr tarmoqlari korxonasi vakili bilan birgalikda iste’molchining 
mablag’lari hisobiga amalga oshirilishi kerak. 
Hududiy elektr tarmoqlari korxonasining vakili o’zida tegishli amal qilish 
muddati ko’rsatilgan, o’z nomi yozilgan guvohnomasi bo’lgan taqdirda, sutkaning 
istalgan vaqtida, priborning ko’rsatkichlarini yozib olish va ko’rikdan o’tkazish 
uchun iste’molchilarning (maishiy iste’molchilardan tashqari) elektr energiyasini 
hisobga olish priborlari va sxemalarini to’sqinliksiz borib ko’rish huquqiga ega. 
Hisobga olish priborlari bilan birgalikda foydalaniladigan o’lchov 
transformatorlarini boshqa joyga o’rnatish va almashtirish faqat hududiy elektr 
tarmoqlari korxonasining roziligi bilan amalga oshiriladi. 

---

213 
Elektr energiyasini hisobga olish sxemasini o’zgartirish yoki uning buzilishi 
bilan bog’liq bo’lgan har qanday ishlarni bajarish uchun iste’molchi, ishlarni 
boshlashdan oldin, bu haqda hududiy elektr tarmoqlari korxonasini yozma ravishda 
xabardor qilishi shart. Ishlarni bajarish davrida elektr energiyasi hisobi hududiy elektr 
tarmoqlari korxonasi bilan kelishilgan vaqtinchalik sxemalar yoki hisob-kitoblar 
bo’yicha amalga oshirilishi mumkin.