S. E. Xolmurotoy, N. T. Shoyusupova

Aloqa funksiyasi. 
Aloqalar inson uchun katta ahamiyatga ega. 0 ‘zaro aloqalar 
tashkilotda yangi tanishlar orttirishga yordam beradi. Tashkilotdan tashqaridagi 
aloqalar yetishmasligini xodimlar ko'pincha o‘z ish joyida qoplashadi.
Nafaqat tashkilot odam uchun ahamiyatga ega boiishi, balki odam ham tashkilot 
uchun ahamiyatga ega boiishi mumkin. Bu yerda gap tashkilotning tashkil boiishida 
va uning faoliyatida insonning roli to‘g‘risida boradi.
3.2. Tashkilotlarga ijtimoiy guruh nuqtai nazaridan qarash
Ijtimoiy guruhlaming har xil turlari bor. Tashkilot u yoki bu guruhlar turiga 
kiradi va ijtimoiy guruhlaming o‘ziga xos xususiyatlari tashkilotga ham o ‘tadi.
Tashkilot ijtimoiy guruh sifatida bir necha turlardan iborat boiishi mumkin.
I. Kichik guruh. 
Tashkilot a’zolarini son jihatdan tarkibi hududiy, kasbiy,
44

---

sinfiy, etnik va boshqa ijtimoiy guruhlardan kichikroq. Kichik guruhni belgilaydigan 
aniq bir mezon yo‘q. Masaian, kichik guruh deb, ham korxonaning butun 
xodimlarini hisoblash mumkin, shuningdek, kichik mehnat brigadasini kichik guruh 
desa boiadi.
Tashkilotda xodimlarning son tarkibi juda ko‘p narsani belgilaydi.
Tashkilot uchun guruh son tarkibining asosi qo‘yidagicha:
1. Guruh a’zolarining m a’lum darajada yetishmasligi, berilgan vazifalarni 
qiyinchilik bilan bajarilishi qobiliyatsizlikni belgilaydi; guruhdagi xodimlar soni 
ortiqligi ham salbiy holatlarga olib kelishi mumkin, chunki bu holat guruh tartib- 
intizomining buzilishiga va nizolaming kelib chiqilishiga sabab boiadi.
2. Guruh a’zolarining ortiq yoki yetishmaslik miqdori - undagi ijtimoiy iqlim 
omilining ta’siridandir. Har doim gunthda shunday «me’yoriy» a’zolar soni bo'ladiki. 
ular orqali eng yaxshi ijtimoiy iqlim belgilanadi.
3. Guruh qanchalik katta boisa, uning umumiy imkoniyatlari shunchalik yuqori, 
a ’zolarining ijtimoiy aloqa imkoniyatlari ko‘p boiadi.
4. Guruh a’zolarining miqdori, uning mobillik darajasini belgilaydi: ichki va 
tashqi vaziyatlar nuqtai nazaridan katta guruhlaming mobillik darajasi ko‘pincha 
kamroq boiadi.
5. Guruh a’zolarining son tarkibi uning tashkilotchilik omili sifatida ko‘rilishi 
mumkin. Guruh qanchalik katta boisa, shunchalik uning shakllanishi, tashkiliy 
masalalarning yechimi qiyinroq boiadi. Ko‘pincha bu holatlarda tartib-intizom 
buziladi.
6. G uruh a ’zolarining miqdori uning ijtimoiy maqomiga bogiiq: rasmiy 
tashkilotlarda va inson idrokida guruhning ahamiyati katta; uning qiziqishlari va 
fikri ko‘proq inobatga olinadi.
Undan tashqari kichik guruh ko'pincha maishiy noqulayliklarga duch keladi. 
Uning a’zolari o ‘z guruhining ko‘payishi va umumiy potentsiallarini ko'tarish 
maqsadida boshqa kichik jamoalar bilan birlashishga intiladi (integratsiya qonuni 
o‘z kuchini ko‘rsatadi). Katta guruh ham o ‘z navbatida maishiy noqulaylikni boshidan 
kechiradi, u bir nechta kichik guruhlarga boiinishiga intiladi. Sababi — aloqalar, 
mehnat taqsimoti, o‘zaro ta’sir yaxshiroq tashkil etiladi (dezintegratsiya qonuni).
Guruh qanchalik katta boisa, shunchalik byurokratiya, rasmiyatchilik kuchliroq 
rivojlangan boiadi. Kichik guruhda esa, ko‘pincha tartibga solishning norasmiy 
mexanizmlari ishlatiladi. Kichik guruhda shaxsning mustaqilligi va shaxsiy tashabbus 
darajasi yuqori, chunki bu erda munosabatlar rasmiy, har bir xodimga ishonch 
darajasi baland, mehnatni tashkil etish tamoyillari haqiqatga yaqin. Sotsiologik 
tadqiq o tlar shuni ko‘rsatdiki, kichik guruhlarning hap bir a ’zosi uchun 
tavakkalchilik va javobgarlik, uning mehnat jarayonidagi kamchiliklar umumiy 
ishlab chiqarilgan mahsulotda, jamoaning natijalarida ko'rinmay ketadi. Katta guruhda 
shaxs «koiimsiz» (katta shahardagi kabi), bu yerda odam — ijtimoiy massaning 
elementi, o‘ziga o'xshaganlardan biridir; kichik guruhda esa maqomi taniqliroq, 
kerakli boiadi.
45

---

Guruhning son tarkibi tashkilot uchun shartli, ular absolyut qonun emas.