Bino va inshootlar qurilishi

 
7.7.Joyni vertikal planirovka kilish uchun yuza niverillash 
Vertikal planirovka qilish loyihasi general planning asosiy qismlaridan biri hisoblanadi. 
Odatda, tabiiy rel’ef loyihalanadigan inshootlarni bevosita unda joylashtirish uchun yaroqli 
bo‘lmaydi, shuning uchun vertikal planirovka qilishga oid maxsus loyiha asosida yer qazish 
ishlarini bajaribrel’efning shakli o‘zgartiriladi
. 
 
7.7.1.Vertikal planirovka
Qilish loyihasini ishlab chiqishda yuza nivelirlash natijasida tuzilgan topografik plan eng 
yaxshi asos bo‘ladi. Uncha aniq ko‘rinmaydigan joy rel’efini s’yomka qilishda yuza nivelirlashdan 
foydalaniladi. Nivelirlash yo‘li bilan qilingan s’yomkaning mohiyati joyda nuqtalar to‘ri yasash, 

---

66 
ularning planaviy holatini aniqlash va shu nuqtalar otmetkalarini topish uchun geometrik nivelirlash 
o‘tkazishdan iboratdir. 
Nuqtalar to‘ri yasash usuliga qarab yuza nivelirlash ham har xil usulga: kvadratlar yoki to‘g‘ri 
burchakli to‘rtburchakliklar uchlarini nivelirlash, uchastka chegarasi bo‘ylab o‘tilgan yopiq teodolit 
yo‘li ichida yasalgan ko‘ndalang chiziqlardagi nuqtalarni nivelirlash; gorizontal s’yomkaning 
tayyor planiga asosan nivelirlash usullariga bo‘linadi. 
 
7.7.1a.K v a d r a t l a r
(to‘g‘ri burchakli to‘rtburchakliklar) 
u s u l i
ochiq territoriyalarda 
qo‘llaniladi. Dastlab uchastkaning markaziy nuqtasi orqali o‘tkaziladigan ikkita o‘zaro 
perpendikulyar to‘g‘ri chiziq asosida asosiy kvadratlar yasaladi: buning uchun shu chiziqlarda 
markaziy nuqtadan boshlab to‘rt tomonga bir xil uzunlikda chiziqlar o‘lchab qo‘yiladi. Bunda 
to‘g‘ri burchaklar teodolit yordamida yasaladi, masofalar o‘lchash lentasi bilan o‘lchanadi. 
Asosiy kvadratlar ichida ularning tomonlari asosida to‘ldiruvchi (kichik) kvadratlar yasaladi. 
Bunda har 10 yoki 20 m da belgi-birkasi bo‘lgan 100 m uzunlikdagi trosdan foydalaniladi. 
To‘ldiruvchi kvadratlar uchlarini nivelirlashda reyka tarang tortilgan tros belgisi yonida bevosita 
erga qo‘yiladi. 
Asosiy kvadratlarning uchlari etarli darajada mustahkam belgilar bilan belgilanadi va kasr son 
bilan nomerlanadi. Kasrning surati shu uch absissaning yuz metrlar soni, maxraji esa ordinatasining 
yuz metrlar sonini ko‘rsatadi. Masalan, markaziy nuqta O=O deb belgilanadi, undan o‘ng 
tomondagi uchlar 0=+2; 0=+4; 0=+6 va shunga o‘xshash ifodalar bilan nomerlanadi (Rasm 45). 
Xar qaysi asosiy kvadrat ichidagi to‘ldiruvchi kvadratlar to‘ri o‘z nomeratsiyasiga ega bo‘lib, 
gorizontaliga va vertikaliga ikkita arab raqami bilan nomerlanadi, ulardan birinchisi vertikalning, 
ikkinchisi esa gorizontalning tartib nomerini ko‘rsatadi (masalan 32, 52, 88). Bular rasmda krestlar 
bilan belgilangan. 
SHakl 7.7.1.
Kvadratlarning uchlarini nomerlash sxemasi 
Nivelirlash to‘rini to‘ldiruvchi kvadratlar tomonlarining kattaligi plan masshtabida 2 sm ga 
teng, asosiy kvadratlarniki esa o‘n marta yirik qilib olinadi. Masalan, masshtabi 1:500 li plan uchun 
kvadratlar kattaligi tegishlicha 100 va 10 m buladi. 
Tomonlari 100 m li asosiy kvadratlarning uchlari aloxida nivelirlanadi. Bunda nivelir 
taxminan kvadrat markaziga o‘rnatiladi. Nivelirlashni uchastkaning tashqi chegarasi bo‘ylab 
joylashgan asosiy kvadratlarning tutashgan qatoridan boshlab, keyin o‘zaro parallel bo‘lgan ichki 
qatorlar qator oralatib nivelirlanadi (rasm 45). To‘ldiruvchi kvadratlarning uchlari aloxida 
nivelirlanadi va reykadan olingan sanoqlar kvadratlarning dala sxemasiga, tegishli uchlar yoniga 
yozib boriladi. 

---

67 
SHakl 7.7.2 
SHakl 7.7.3 
Asosiy kvadratlarni nivelirlash Ko‘ndalang chiziqlarni nive- 
ketma-ketligi
 
 
 
lirlash sxemasi 
Nivelir (SHakl 7.7.2) kvadrat I ning o‘rtasida joylashgan bo‘lsin. CHiziqlar to‘ri 
nomeratsiyasini xisobga olgan xolda 2a va 2b bog‘lovchi nuqtalarga qo‘yilgan ikkita reykadan 
tegishli a
1
va b
1
sanoqlar, stansiya II ga o‘tilgandan keyin esa o‘sha nuqtalarning o‘ziga qarab a
2
va 
b
2
sanoqlar olinadi. Busanoqlardan 
h

b
1
-a
1
, h

b
2
-a
2
, bulardan b
1
-a
1

b
2
-a
2

a
2

b
1
bo‘ladi. 
Oxirgi ifodalar reykalardan olingan sanoqlarni kontrol qilish uchun kerak bo‘ladi.1a, 5a, 5b, 
13 yopiq nivelir yuli va b, v, g, d, e, jchiziqlar bo‘ylab boruvchi yakka yo‘llar uchlari 
otmetkalarining farqida bog‘lanmaslik f
h 
yul qo‘yiladigan bog‘lanmaslik qiymatidan ortiq 
bo‘lmasa, nisbiy balandliklar bog‘lanadi va barcha bog‘lovchi va oraliq nuqtalarning otmetkalari 
xisoblab chiqiladi.