Bino va inshootlar qurilishi

7.3. Nivelirlarning turlari. 
Hozirgi vaqtda ishlatiladigan nivelirlar vizir o‘qini gorizontal holatga keltirish usuliga qarab 
ikki gruppaga bo‘linadi: 

vizir o‘qi adilak yordamida gorizontal holatga keltiriladigan nivelirlar. 

vizir o‘qi avtomatik ravishda gorizontal holatga keltiriladigan nivelirlar. 
1. Bu nivelirlar asosiy qismlarining bir-biriga nisbatan joylanishiga qarab, quyma nivelirlarga 
va trubasi taglikdan ajratiladigan nivelirlarga bo‘linadi. 
Vizir o‘qi adilak yordamida gorizontal holatga keltiriladigan quyma nivelirlarga NG va NV-1 
nivelirlarini qarash trubasi ajratiladigan nivelirlarga esa Ntlarni misol qilish mumkin. 
Keyingi yillarda vizir o‘qi avtomatik ravishda gorizontal holatga keladigan nivelirlar ishlab 
chiqarilmoqda. NSM-2. 
Masalan nivelirlar aniqligiga qarab, texnikaviy, o‘rtacha aniqlikdagi va juda aniq nivelirlarga 
bo‘linadi. Nivelirlar qarash trubasining kattalashtirib ko‘rsatish darajasi, ko‘rish maydoni, adilak 
bo‘limining qiymati va boshqa xususiyatlariga qarab ham bir-biridan farq qiladi.
Nivelir sxemasi ( 7.3.1 – shakl). 
 
SHakl 7.3.1. 
1. Elevatsion vint. 5. Ko‘tarish vintlari.
2. SHtativ. 6. Qarash trubasi. 
3. Doiraviy adilak. 7. Maxkamlash vinti. 
4. Taglik. 8. Mikrometr vinti.
9. Kremalera vinti. 
7.4. Nivelirlash reykalari 
Texnik nivelirlashda ikki tomonli yaxlit, uzunligi 3000 mm, qalinligi 2—3 sm, kengligi 8-10 
sm bulgan pH-10 reykalari (7.4.1 - shakl, 
v)
va uzunligi 3000-4000 mm buklanadigan pH-10 
reykalari qo‘llaniladi (7.4.1 - shakl, g). Reyka egilmaydigan va chidamli bo‘lishi uchun ko‘shtavir 
kesimli qilinib, sifatli yogochdan yasaladi va ikki uchida metall qoplanadi. 
Reykalar bir tomonida santimetrli bo‘laklar shashkasimon oq va qora, ikkinchi tomondagilari 
esa oq va qizil rang bilan bo‘yaladi. SHuning uchun reykaning kora rangli tomoni -q
ora
tomon, 
qizil rangli tomoni — 
qizil tomon
deb farqlanadi.
Sanoq olish qulay bo‘lishi uchun har detsimetrli bo‘lakning dastlabki beshta santimetrli 
bo‘laklari «E» harfi ko‘rinishida birlashtiriladi. Reykalarni qora tomonida sanoq noldan (7.4.1- 
shakl, 
a),
qizil tomonida esa ixtiyoriy sanoqdan, masalan, 4687 mm (7.4.1- shakl, 
b) 
dan boshlanadi. 

---

57 
Natijada reykaning qora va qizil tomonlaridan olingan sanoqlar farqi doimiy son bo‘lib, 
niverlirlashni bekatda tekshirish uchun xizmat qiladi. 
Sanoqlar reykaning quyi qismidan ortib boradi, raqamlar har detsimetirdan ag‘darilgan 
ko‘rinishda yoziladi, truba qo‘rish maydonida esa ularning tasviri to‘g‘ri bo‘ladi. 
Niverilash vaqtida reykalar yog‘och qoziqlarga, metall boshmoqlargua o‘rnatiladi. 
SHakl 7.4.1. 
Niverilash reykalari: a,b,v - ikki tomonli butun reyka; g,d – ikki tomonli 
buklanadigan reyka; e – invarli reyka.
7.4.2 – shaklda sanoq olish ko‘rsatilgan. Bu erda 
qarash trubasida reykadagi sanoqni ko‘rinishi ( sanoq 
2150 mm) 
SHakl - 7.4.2.
Reykalar qiyshaymagan, yozuvlari 
o‘chmagan, reyka tagligi
tekisligi reyka o‘qiga perpendikulyar bo‘lishi 
kerak
. 
Yig‘iladigan reykalarda ayrim qismlari to‘g‘ri tutashtirilgan bo‘lishi kerak. Reykani 
qiyshayganligini reykaning ikki uchidan reyka bo‘ylab ip tortib tekshiriladi. Bunda reyka va ip 
orasidagi masofa 3 metrli reykada – 6 mm, 4 metrli reykalarda 10 mm dan oshmasligi kerak.