Soтsiologiya fanidan ma‘ruza matnlari

Sotsial mobillik
- individ, sotsial guruhning bir sotsial qatlamdan boshqa bir 
qatlamga o‗tishi. U yoki bu sotsial sub‘ektning sotsial strukturadagi o‗rnining 
o‗zgarishi. Sotsial mobillik gorizontal va vertikal mobillik ko‗rinishida bo‗ladi. 
Gorizontal mobillik
individ yoki sotsial ob‘ektningg bir sotsial holatdan shu 
darajadagi boshqa holatga o‗tishi. Masalan, bir oiladan boshqasiga, bir diniy 
guruhdan ikkinchisiga, bir turar joydan boshqasiga va h
. Vertikal mobillik
esa, 
individ yoki sotsial ob‘ektning bir sotsial qatlamdan boshqasiga o‗tishini anglatadi. 
Bunga misol sifatida kasb bo‗yicha ko‗tarilish, moddiy ahvolning sezilarli darajada 
o‗zgarishi, hokimiyatning boshqa pog‗onasiga ko‗tarilish va boshqalar kiradi.
Sotsial mobillik individual, guruhiy, ko‗tariluvchan, pasayuvchan, ixtiyoriy va 
majburiy mobilliklarga ham bo‗linadi.
Sotsial mobillikni belgilashda 
hokimiyatda bo‗lish, daromad, ma‘lumot, yosh 
darajasi, ijtimoiy kelib chiqish
kabi omillar muhim rol o‗ynaydi.
Ijtimoiy o‗zguruvchanlik ( mobillik) quyidagi yo‗nalishlarda ham namoyon 
bo‗ladi : 
1. Reproduktiv. Ishlab chiqarish, tuzilishi, ekologik o‗zgarishlar. 
2. Statusli - xizmat pog‗onasiga ko‗tarilish,
 
hayot darajasi va boshqa. 

---

73 
3. Territorial - qishlokdan shaharga ko‗chish, ishlab chiqarishni ko‗chirish, bir 
davlatdan ikkinchisiga qo‗shish va h.k. 
4. Ma‘naviy - manfaatlar, qadriyatlar, fikr, gushunchalar, his-tuyg‗ular.
5. Siyosiy (sinfiy struktura), hukmronlik shakli. 
6. Ilmiy-texnikaviy va hokazo. 
Bozor munosabatlarining tarkib topishi jarayonida O‗zbekiston ijtimoiy 
tarkibida keskin o‗zgarishlar ro‗y bermoqda. Bu o‗zgarishlar sinflar, ijtimoiy 
qatlamlar, tabaqalar o‗rtasidagi turli munosabatlarda har tomonlama ifodasini 
topmoqda.