Гeoгрaфия

ЕЛДІ МЕКЕНДЕР
9-сабақ
9-сабақ
есебiне елеулі өзгерiстер болды (12-сурет). Өзбектердiң салмағы 1989 
жылы 71,5 пайызды құраған болса, 2017 жылға келіп 84 пайызға жеттi. 
Сондай-ақ мемлекетте қарақалпақ пен тәжiктердiң салмағы да артты. 
Халықтың ұлттық құрамына сай 
дiни құрамы
да сан алуан. Оның 
негiзгi бөлiгiн мұсылмандар құрайды.
Табиғи жағдай, адамдар жаттығуы және түрлi әлеуметтiк-
экономикалық, тарихи алғышарттардың ықпалында қала, қалашық, 
қыстақ, ауыл көрiнiсiндегi елді мекендері құрылған.
Мемлекетiмiзде 
119 қала, 1071 қалашық
және 
11 мыңнан 
астам қыстақ 
пен ауыл бар (2019 жыл). 
Қала
түрiндегi Самарқант, Қоқан, Бұхара, Хиуа, Ташкент сияқты елді 
мекендері қолөнершілік пен сауда пайда болғаннан кейін пайда болған. 
Олар дүниедегi ең көне қалалар болып саналады.
XX ғасырдың бас кездерінде Өзбекстан аумағында 20-ға жуық 
қала болған, олар өзен және сай бойында немесе керуен жолдарында 
басқа ұлт 
өкілдері
өзбек
қарақалпақ
тәжік
орыс
қазақ
http://eduportal.uz

---

23
құрылған. Дүниені кезген араб саяхатшысы Ибн Баттута орта ғасырдағы 
қалаларымыздың әсемдiгiн суреттеген, одан әсер алған: 
«Бiз сахараны кесiп 
өтiп Хорезмге келдiк. Бұл түркілердiң үлкен, қажетті, әсем және ұлы 
қаласы болып, ғажайып базарлары, кең көшелерi өте көп, ғимараттары 
тартымды, көркем жерлерi бар. Қалада өмiр қайнайды, халқының көптiгi 
соншалық, толқыған теңiздi елестетедi». Ибн Баттута Самарқант 
қаласын серуендегенде, оны былайша сипаттайды: «Самарқант — өте 
iрi және аса көрiктi қалалардың бiрi. Ол Алқап әл-Қассирин өзенiнiң 
жағалауында орналасқан. Өзен жағалауында соншалықты үлкен сарайлар 
мен ғимараттар бой көтерiп тұрады, олар Самарқант тұрғындарының 
озық шеберлiктiң иесi екендiгiнен дерек береді».
Қазiргi күнде көне қалаларда түрлi дәуiрдiң сәулеткерлiк үлгiлерi мен 
көп қабатты көркем ғимараттар, түзу және кең көшелермен үйлесiмдiлiк 
тауып отыр.
Қалалар халық санына қарай үлкен қалалар (халқы 100 мыңнан астам), 
ірі қалалар (халқы 250 мыңнан астам), өте ірі қалалар (халқы 500 мыңнан 
артық) және «миллионер қалаларға» бөлінеді (13-14-суреттер). 
13-сурет. 
Өзбекстан қалалары.
Шымбай