Samarqand iqtisodiyot va servis instituti r. S. Amriddinova

nomer o‘rtacha kunlik qiymatining oqilona darajasiga 
erishish hakida ham o‘ylashi lozim. Bu rakam kun davomida topshirilgan barcha 
nomerlarda bir kunlik yashash hakini ko‘shish va hosil bo‘lgan mikdorni topshirilgan 
nomerlar soniga bo‘lish yo‘li bilan hisoblanadi. Mana, oddiy bir misol:
Jamoaviy bronlashtirish 100 nomer 140$ dan =14000$ 

---


66 
10 apartament 250$ dan = 2500 
Yakka bronlashtirish 250 nomer 160$ dan = 40000 
Maxsus chegirmali 
bronlashtirish 50 nomer 125$ dan = 6250 
Jami 410 nomer 62750$ 
Nomerning o‘rtacha kunlik qiymati (NO‘KK) = 62750$/410= 153$ 
 
Nomerning o‘rtacha kunlik qiymatini okilonalashtirishning eng ko‘p tarkalgan 
usullari 
taqchillikni sotish 
va 
foiz tarzidagi foydani boshqarish hisoblanadi. 
Birinchi 
usul (
taqchillikni sotish)
hanuzgacha band qilinmagan nomerning afzal jixatlarini, 
chunonchi: kengligi, balandrok kavatda joylashgani, derazasidan chiroyli manzara 
ko‘rinishi va x.k.ni namoyishkorona uqtirishdan iborat. Ikkinchi usul 
foiz tarzidagi 
foydani boshkarish
deb nomlangan xavo yo‘llari agentliklarida o‘ylab
 
topilgan. 
Uning mohiyati shundan iboratki, nomerni rezervlashtiradigan va uning uchun 
oldindan xaq to‘laydigan mijozlar nomerni ikki-uch kun oldin buyurtma kiladigan 
mijozlarga qaraganda imtiyozlirok tariflar buyicha haq to‘lashlari lozim. 
Mehmonxonalarning to‘lishiga ta’sir ko‘rsatadigan omillar juda ham ko‘p. 
Ularning asosiylari 
talab 
(xona olishni xoxlovchilar soni) va 
taklif 
(mavjud xonalar 
soni)dir. Masalan, Nyu-York mehmonxonalarining yillik konferensiyasi va savdo 
yarmarkasini olaylik. Ushbu anjuman mehmonxona nomerlariga talab ancha katta 
bo‘lgan shaharda o‘tkaziladi. Savdo yarmarkasiga o‘xshash anjumanlar bu talabni 
shu darajada oshirib yuboradiki, bu nomer narxiga ta’sir ko‘rsatadi. Foiz tarzidagi 
foydani boshkarishni biz quyida mufassalrok ko‘rib chikamiz. 
2. Mehmonlarning balans schyotlarini yuritish. 
Ushbu vazifa avans depozitlarini 
olish, mehmon schyotlarini ochish va turli bo‘limlardan kelgan barcha harajatlarni 
ruyxatlashdan boshlanadi. Ko‘pgina mehmonxonalar avtomatlashtirilgan boshqaruv 
tizimlariga va sotuv shoxobchalari terminallariga ega bo‘lib, ulardan ma’lumotlar 
bosh ma’mur ofisiga uzatiladi. Bu mehmonxonaning turli savdo shaxobchalarida 
kayd etilgan mehmonlarning harajatlari mehmon schyotlariga to‘g‘ridan-to‘g‘ri 
kiritilishi va mehmon ketayotganida haq to‘lanishini yoki «shahar grossbuxi»ga 
kiritilishini (kompaniya kredit ochgan firmalardan kelgan mehmonlar uchun) 
anglatadi. Bu holda schyotlar bo‘yicha ko‘rsatilgan muddatlarda haq to‘lanadi. Bir 
paytlar joriy oy oxiridan kechiktirmasdan xaq to‘lash belgilangan edi, keyinchalik bu 
muddat o‘ttiz kun kilib, imtiyozli muddat esa - 60 kun kilib belgilandi. Shunga 
karamay, aksariyat kompaniyalar 15-20 kundan kechiktirmasdan schyotlarni to‘lovga 
takdim etishga harakat kiladi. Bu mehmonxonaga ipoteka kreditlari bo‘yicha o‘z 
majburiyatlarini bajarish va xizmatchilari mehnatiga xaq to‘lash uchun yetarli nakd 
pullar kirimiga ega bo‘lish imkonini beradi. 
Avtomatlashtirilgan boshkaruv tizimidagi eng so‘nggi yangilik -
schyotni 
masofadan turib nazorat qilish. 
Ushbu tizim mehmonga o‘z schyotini nomerda 
o‘rnatilgan teleekran orkali nazorat qilish imkonini beradi. Mehmon mazkur tizimni 
ulaydi, barcha harajatlarini tekshirib ko‘radi va to‘lovga ruxsat beradi. Summa kredit 
kartochkasiga o‘tkazilishi, schyot nusxasi esa mehmonga yoki mehmonning 
firmasiga (agar bu firma schyoti bo‘lsa) yuborilishi mumkin. Xali bunday tizimga ega 
bo‘lmagan mehmonxonalar ba’zan mijoz mehmonxonani tark etishidan bir kun oldin 

---


67 
u barcha harajatlarini tekshirib ko‘rishi uchun uning shaxsiy schyotidan ko‘chirma 
nusxasini eshigi ostiga suqib qo‘yadi. Mehmon bosh ma’mur ofisiga ko‘ngirok
kilib, kassirdan schyotni yuborishini iltimos qilishi ham mumkin. Nakd pul 
kirimi muxim ahamiyatga ega bo‘lgan bugungi kunda haq to‘lash schyot-faktura 
olinganidan keyin yoki bundan bir necha kun o‘tgach talab kilinishi mumkin. Kredit 
kartochkalari ham mehmonxonalar o‘z xizmatlari uchun haq olishini tezlashtirib, 
mazkur jarayonga imkoniyat yaratadi. 
3
. 
Pochta, fakslar, xatlarni yetkazib berish, shuningdek, mahalliy yangiliklar
va mehmonxona yangiliklari bilan ta’minlash tarzidagi xizmatlarni taklif 
qilish, 
Ma’mur stolini ko‘plab odamlar qurshab, unga minglab savollar bilan
murojaat etadi. Mazkur seksiya xodimlari mehmonxonaning turli-tuman 
xizmatlari ishidan boxabar bo‘lishlari kerak. Stolning katta-kichikligi, shuningdek, 
xodimlari soni mehmonxonaning katta-kichikligiga bog‘lik bo‘ladi. Markazdagi
800 nomerli gavjum mehmonxona, tabiiyki, qishloq mehmonxonasiga 
o‘xshamaydi. Bosh ma’mur stoli uch smenada uzzukun ishlaydi. Muayyan smena 
ishga tushadigan vakt turli mehmonxonalarda har xil bo‘lishi mumkin. Birok, 
ko‘pincha kunduzgi smena soat ertalab 7.00 dan 15.00 gacha, kechki smena - 15.00 
dan 23.00 gacha, tungi smena esa - 23.00 dan 7.00 gacha ishlaydi. 
Kunduzgi smenaning asosiy majburiyatlari:
1.
Jurnalni va nomerlarning to‘lganligini, chunonchi: oldindan buyurtma
kilgan mehmonlar kelgan-kelmaganini tekshirib ko‘rish va tegishli 
axborotni yuborish. 
2.
Mavjud bo‘sh nomerlarni hisoblab chiqish va eng so‘nggi prognozni berish
(ayrim mehmonxonalarda bu vazifani rezervlashtirish stoli bajaradi). 
3.
Imkoniyat tug‘ilgani zaxoti nechta va qaysi turdagi nomerlar topshirilishi
lozimligini hal qilish (ayrim mehmonxonalarda bu vazifani 
rezervlashtirish stoli bajaradi). 
4.
Muhim mehmonlar uchun apartamentlar ajratish, majlislar uchun xonani tayyorlab 
qo‘yish. 
5.
Mehmonxonani tark etayotgan mehmonlar haqidagi ma’lumotlarni tekshirib 
ko‘rish: 
1.
barcha harajatlar, ayniksa, oxirgi telefon ko‘ng‘iroklari va nonushta schyotga 
kiritilganmi. (O‘rta va katta mehmonxonalarning aksariyati avtomatik boshkaruv 
tizimiga ega bo‘lib, u mehmonning barcha harajatlarini avtomatik tarzda ro‘yxatga 
oladi va uning schyotiga kiritadi. Ilgari ayrim mehmonlar bevosita ketishdan oldin 
foydalangan xizmatlariga haq to‘lamay, ketib kolar edi); 
2.
schyotning aniqligini tekshirish, mijoz mehmonxonada yashashi davrida 
qilgan barcha harajatlarini u bilan birga ko‘rib chikish; 
3.
to‘langan haqni nakd pulda yoki kredit kartochkasida qabul qilish; 
4.
favkulodda hollarda (masalan, mehmon uning yashashi uchun firma haq to‘lashini 
aytgan, ma’muriyat esa bu haqda xech kanday ma’lumot olmagan holda) o‘zini 
vazmin tutish; 
5.
agar mehmon uchun mehmonxonada kredit ochilgan firma haq 
to‘laydigan bo‘lsa, bu haqda buxgalteriyaga xabar berish. 

---


68 
6.
Mehmonlarning barcha savollarini dikqat bilan eshitish va ularga 
xushmuomalalik bilan javob qaytarish. 
7.
Barcha dikkatga sazovor vokealarni daftarda kayd etib borish. 
8.
mehmonning talabiga binoan uning xonasida har kanday tozalash ishlarini tashkil 
etish. 
9.
Ma’muriy-xo‘jalik bo‘limi xodimlariga muhim mehmonlarning xonalariga 
gullar qo‘yish va unga boshkacha tarzda hurmat-e’tibor ko‘rsatish xaqida 
ko‘rsatma berish. 
10.
Kalitlar to‘g‘ri berilishi va qaytarilishini tekshirish. 
11.
Ma’mur stolining navbatchisi og‘ir sharoitlarda ishlay olishi lozim. U doim 
hammaning ko‘z o‘ngida ishlaydi va doim kimdir unga o‘z vazifasini bajarishiga 
xalaqit beradi. Shu bois u xatto stressli vaziyatda ham o‘zini qo‘lga ola bilishi 
lozim. 
Kechki smenaning asosiy vazifalari:
1.
Jurnalda o‘ziga xos ma’lumotlar kayd etilgan-etilmaganini tekshirib ko‘rish
(ushbu jurnalda mehmonlar bilan alokalar ruyxatga olinadi, ma’mur 
yordamchilari mehmonlar o‘zlariga murojaat etgan muxim va o‘ziga xos 
masalalarni, shuningdek, ularning iltimoslarini, masalan, ulab-uzgichni tuzatish
yoki nomerga bolalar karavotini qo‘yish haqidagi iltimoslarini kayd etib 
boradilar). 
2.
Nomerlar bilan bog‘lik vaziyatni tekshirib ko‘rish (kancha nomer bush, qanchasi
bo‘shash arafasida, rezervlashtirilgan nomerlarning nechtasiga tasdiknoma 
olinganini) va nomerlar to‘lishini prognoz qilish kartasiga tegishli tuzatishlar
kiritish. Ushbu ma’lumotlarga asosan topshirish mumkin bo‘lgan nomerlar
soni aniklanadi. Xozirgi vaktda bu hisob-kitoblarning barchasi
avtomatlashtirilgan boshkaruv tizimi yordamida amalga oshiriladi. 
3.
Mehmonlarni qabul qilish bilan shug‘ullanish, ya’ni mehmonlarning barcha 
o‘ziga xos talablari (masalan, juda novcha mehmon uchun juda uzun karavot 
kerak, mehmon sigaret tutunini ko‘tara olmaydi va xk.) haqida tegishli 
xizmatlarga xabar berish. 
4.
O‘z smenasi davrida, shuningdek, uzokrok muddatlarga (soat 6 dan keyin, 
rezervlashtirish xizmati o‘z ishini yakunlagach) oldindan buyurtmalar qabo‘l 
qilish.