O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “moliya” kafedrasi

19-MAVZU: ZAMONAVIY(AMALIY) MOLIYAVIY 
VOSITACHILAR 
REJA: 
1.
 
Banklar va kredit uyushmalari. 
2.
 
Sug‘urta korxonalari. 
3.
 
Pensiya fondlari. 
4.
 
O‘zaro fondlar. 
5.
 
Investitsion banklar. 
6.
 
Venchur korxonalariga kapital qo‘yuvchi firmalar va aktivlarni 
boshqaruvchi firmalar. 
7.
 
Axborot xizmatlarini ko‘rsatuvchi firmalar. 
1. Banklar va depozit-jamg‘arma muassasalari 
Moliyaviy vositachilar shunday firmalarki, ularning asosiy vazifasi moliya 
bozoridagi mijozlarni shaxsan ular ishtirokidagi operatsiyalaridan ko‘ra 
yuqoriroq samara beradigan moliyaviy mahsulot va xizmatlar bilan ta’minlashdan 
iborat. Moliyaviy vositachilarning asosiylari sifatida banklar, investitsiya va 
sug‘urta korxonalarini ko‘rsatish mumkin. Ularning moliyaviy mahsulotlariga, 
boshqalar qatorida, chek hisobvaraqlari, kreditlar, ipotekalar, o‘zaro fondlarning 
qimmatli qog‘ozlari va keng ko‘lamli sug‘urta shartno-malari kiradi. Moliyaviy 

---

395 
vositachiga eng oddiy misol sifatida o‘zaro fondni olishimiz mumkin. U 
ko‘pchilik mayda investorlarning moliyaviy resurslarini birlashtiradi va yig‘ilgan 
mablag‘larni qimmatli qog‘ozlarga qo‘yadi. Bunday fondlar o‘z operatsiyalari 
masshtabining kengligi tufayli qimmatli qog‘ozlar hisobi va savdosida sezilarli 
darajada tejamkorlikka erishadi va tabiiyki, mijozlarga mablag‘larni qimmatli 
qog‘ozlarga investitsiya qilishning bevosita fond bozoridagi qimmatli qog‘ozlar 
oldi-sotdisidan ko‘ra samaraliroq usullarini taklif qiladi.
Eng umumiy ko‘rinishda ularning tarkibini 16-rasmdagidek tasavvur etish 
mumkin. 
Hozirgi kunda banklar eng yirik (aktivlari nuqtai nazaridan) va qadimiy 
moliyaviy vositachilar hisoblanadi. Birinchi banklar bundan yuzlab yillar avval 
Uyg‘onish davrida Italiya shaharlarida paydo bo‘lgan. Ularning asosiy funksiyasi 
hisob va kliring operatsiyalarini amalga oshirish uchun to‘lov mexanizmlarini 
taklif qilish bo‘lib, bu o‘sha paytda keskin o‘sish davrini boshdan kechirayotgan 
savdo-sotiqning tovar va xizmatlar bilan rivojlanishiga yordam bergan. Birinchi 
banklarni ayirboshlovchilar ochgan. Aytish joizki, “bank” so‘zi "banca" 
(italyanchadan tarjima qilganda – suyanchiqli uzun kursi) so‘zidan kelib chiqqan. 
Sababi, 
ayirboshlovchilar 
pullarni suyanchiqli uzun kursida o‘tirib 
almashtirganlar. 
Bizning kunlarda bank deb nomlanuvchi ko‘pchilik firmalar kamida ikkita: 
omonatlarni qabul qilish va qarz berish funksiyalarini bajaradi. AQShda bu 
turdagi muassasalar