Strategik menejment

Xilma xillikning o„sishi 
Davlatlar millat va ellatlariga qarab farqlanadi. Bir tomonda YAponiyani 
oladigan bo‗lsak, aholisining asosiy qismi yaponlardan iborat. Boshqa tomonda 
Qo‗shma shtatlarni oladigan bo‗lsak, turli millatga mansub aholiga ega. Qo‗shma 
shtatlarni turli madaniyatga ega bo‗lgan turli xildagi millatlar bir joyga to‗plangan 
davlat sifatida e‘tirof etishadi.
Qo‗shma shtatlarda turli millat vakillari ―katta idish‖ ichidagi kabidir, turli 
guruhlar qo‗shiluvi, madaniy uyg‗unlashuvi etnik madaniyatini saqlagan holda 
istiqomat qilishadi. 
Marketologlar bugungi kunda o‗z davlatida va davlatidan tashqarida ham 
yanada turli tuman xalqaro darajadagi bozorlarga duch kelishmoqda. Amerika 
aholisi deyarli 65 %, oq tanli lotin amerikaliklar 16 %, afrikaliklar 13 % ni tashkil 
etishadi. Amerikalik osiyo-amerikalik aholi endilikda umumiy aholining 4,7 % ni 
tashkil etadi, qolgan 1,3 % ni gavvayaliklar, Tinch okeani yashovchilari, hindular, 
eskimoslar, aleutlar yoki ikki va undan ortiq elatga mansub odamlar tashkil etadi. 
Bundan tashqari,AQSH da yashovchi 40 milliondan ortiq odam deyarli 13 % 
boshqa davlatlarda tug‗ilishgan. Milliy etnik aholi taxminlarga qaraganda yaqin 10 
yilda ko‗payada. 2050 yilda lotin amerikaliklar 30 % ga yaqin, afroamerikaliklar 
13 %, osiyoliklar 8 % gacha bo‗lishadi.
13
Philip Kotler., Gari Armstrong. ―Prinsiples of marketing‖2014.719p 

---

93
Ko‗pgina katta kompaniyalar, P&G, Wal-Mart, Allstate, Levi SHtraus 
Amerika banki va Xarli Devidson maxsulotlarni, e‘lonlarni hamda bir va undan 
ortiq shu kabi guruhlarning aksiyalarini maxsus dizaynlashtirishni maqsad qilgan.
Masalan, Xarlli Devidson yaqinda lotin amerikalik Xarli chavandozlarining iftixori 
va g‗ururi ramzi bo‗lmish tamg‗a va brend bilan munosabatlarini ishlab chiqishdi. 
Xarli hattoki Harlista jamiyatining a‘zosi bo‗lish nimani anglatishi va o‗zlarining 
tajribalarini bo‗lishish uchun Ispaniyalik chavandozlarni ham taklif qildi. Bu 
masala Harlistas filmida Harlista ishtiyoqi va burchlarini kursatib berdi. Amerika 
sayohati – mukofot sovrindori tomonidan ishlangan. ―Harlista bo‗lish‖ deydi bir 
reklamada ―qo‗rquvsiz yashash, ochiq yo‗lning ruhini buy sundirishdagi 
qiyinchiliklarni enga bilish degani‖ deydi. Bundan tashqari, Xarli Devidson uzoq 
vaqt AQSH da Lotin Amerika mototsiklchilar assotsiatsiyasining lotincha 
Billboard Music Awards, Lowrider Tours, Los Angeles, Fiesta Broadway and one 
of the largest Hispanic motorcycle clubs larning tarafdori edi
14
.
Har xillik etnik mansublikdan tashqarida rivojlanadi. Masalan, ko‗pgina yirik 
kompaniyalar gomoseksual iste‘molchilar uchun ham mo‗ljallangan. Birgina 
bahoga ko‗ra, amerikaliy katta yoshdagi 6-7 % turli jinsiy qiziqishga ega aholida $
790 mlrd. dollargacha bo‗lgan to‗lov qobiliyati mavjud. Modern family and Glee, 
Brokeback Mountain va The Kids are all right nomli serial va filmlarda yoki jinsiy 
qiziqishini yashirmaydigan mashhurlar va davlat arboblari tufayli, misol uchun Nil 
Patrik Xarris, Ellen Dedjeneres, Devid Sedaris hamda Kongressmen Barni Frank 
singari tufayli LGBT lar (lesbiyanka, gey, biseksual, transseksuallar) bora bora 
jamoat nazariga tushib bormoqda.
Ko‗pgina OAV lar kompaniyalarga shu bozorga kirib borish imkoniyatini 
ochib berishmoqda. Misol uchun, Planet Out Inc., LGBT larga xizmat qiluvchi 
kungilochar OAV kompaniyalari bir nechta mvaffaqiyatli jurnallarni (Zaщitnik, 
Puteshestvennik) va veb-saytlarni (Gay.com i PlanetOut.com) taklif etishadi. 
Bundan tashqari, gigant OAV Viacom`s MTV Network LGBT larning do‗stlari va 
oilalariga xizmat qilayotgan set, kabel televidenielar uchun Emblema taklif 
qilishmoqda. Bu emblema endilikda 46 million amerika xonadonlariga ko‗rinib 
turadi. Ameriprise Financial, Anheuser-Busch, Continental Airlines, Dell, Levi 
Strauss, eBay, J$J, Orbitz, Sears, Sony and Subaru kabi 100 dan ziyod yirik 
marketologlar emblemaga buyurtma berishdi.
Kompaniyalar hozir keng xilma xillikda LGBT jamiyatlari uchun marketing 
faoliyatini bilan bog‗liq maxsus e‘lonlar tayyorlashni maqsad qilgan. Masalan,
American Airlines maxsus LGBT savdo xodimlariga, gey-jamiyatlari tadbirlariga
homiylik qiluvchilarga, geylarga xizmat qiluvchi veb-saytlarga taklif beruvchilarga 
14
Philip Kotler., Gari Armstrong. ―Prinsiples of marketing‖2014.719p 

---

94
ega. Aviakompaniyaning bu kabi mijozlarga e‘tibori 2 barobarga ko‗p foyda olib 
keldi. Boshqa o‗ziga jalb etuvchi segment bu 54 million imkoniyati cheklangan 
Amerikalik aholi bo‗lib, ular afroamerikalik yoki lotin amerikaliklardan ko‗ra 
ko‗p. Ularning to‗lov qobiliyati yiliga 220 mlrd.dollarni tashkil etadi.
Imkoniyati cheklangan ko‗pgina odamlar – aktiv iste‘molchilar hisoblanadi. 
Masalan, bir tadqiqot ishining aniqlashicha bir segment har yili 31,7 million biznes 
safarlari uchun 13,6 mlrd. dollar sarflar ekan. Agar ma‘lum bir iste‘mollar 
qoniqtirilganda edi safarlarga qilinadigan sarf-xarajatlar 2 barobarga ortgan 
bo‗lardi va 27 mlrd.dollarga etardi. Qanday qilib kompaniyalar imkoniyati 
cheklangan iste‘molchilarni qamrab olishi mumkin. Endilikda ko‗pgina 
marketologlar imkoniyati cheklangan va sog‗lom insonlarning dunyosi bir ekanini 
tan olishmoqda. McDonald`s, Verizon Wireless, Nike, Samsung, va Honda kabi 
marketologlar o‗zlarining marketlarida imkoniyati cheklanganlarni ajratishgan edi. 
Misol uchun, Samsung and Nike paraolimpiya sportchilarining takliflarini qo‗llab-
quvvatlashga va reklamalarini namoyish etishga kirishishdi.
Qo‗shma shtatlar aholisi turli tuman rivojlanayotgan bir paytda 
muvafaqqiyati marketing bozorlari o‗z imkoniyatlari doirasida tez o‗suvchi 
segmentlarga taalluqli dasturlarini rivojlantirishda davom etishmoqda