Sh. Madayev., M. Kasimova

birlashtiruvchi, ayiruvchi 
va shartli hukmlar.
Birlashtiruvchi hukmlarda 
sub’ekt rki predikat, ba’zan ikkalasi ham birdan ortiq bo‘ladi. 
Ularning tarkibida terminlarning teng bog‘lovchi «va» (uning o‘rniga mos keluvchi boshqa 
bog‘lovchi) mavjud bo‘ladi. Masalan, «Kant va Feyrbax nemis filosoflaridir», «Hamza shoir, 
dramaturg, kompozitor, ma’rifatparvar ».
Ayiruvchi hukmlar 
tarkibida «yoki» bog‘lovchisi bo‘lib, bir qancha predikatlarni bir 
biridan ayirib turadi. Masalan, «Qodirov yo psixologiya, yoki siyosiy iqtisod, yoki filosofiya 
bo‘limida o‘qiydi».
SHartli hukmlar 
tarkibida odatda «...sa, ...bo‘ladi» so‘zlari mavjud bo‘ladi. Ko‘pincha ikki 
bog‘liq hodisa haqida fikr bayon qilinadi. SHartli hukmning sabab va oqibatini ifodalaydigan 
qismlarida sub’ekt va predikat alohida-alohida bo‘ladi. Masalan, «Agar jism qizdirilsa, u 
kengayadi». Birlashtiruvchi hukmlar kon’yuktiv, ayiruvchi hukmlar diz’yunktiv, shartli hukmlar 
implikativ hukmlar deb ham ataladi. Ayiruvchi hukmlar «
S
yoki 
R, 
yoki 
R
1
, 
yoki 
R
2
 
dir» 
formulasi, shartli hukmlar «Agar 
S R
 
bo‘lsa, 
S
1
 P
t
 
dir» formulasi orqali beriladi.
Xulosa chiqarishning umumiy mantiqiy tavsifi: tuzilishi, turlari va umumiy qoidalari.
Muhokama jarayonida olamdagi predmet va hodisalar orasidagi aloqa va munosabatlarni 
ifodalovchi bir yoki birdan ortiq yoki mushohada (fikr) asosida yangi bilim (fikr) ni hosil 
qilishning mantiqiy usuli xulosa chiqarish deb yuritiladi. Xulosa chiqarish asosida mantiq 
qonunqoidalariga tayangan holda ilgaridan ma’lum bo’lgan bilimdan yangisiga o’tish yotadi. 
Xulosa chiqarish shunday mantiqiy usulki, uning natijasida insonning olam haqidagi, bilimlari 
uzluksiz ravishda boyib, kengayib, chuqurlashib boradi. Xulosa
chiqarishda olamni bevosita bilish