Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги а. А. Омонов, Т. М.ҚОралиев

Ўзбекистонда қоғоз пуллар
 
1918 йилдан бошлаб дастлаб Бухоро 
амирлигида муомалага чиқарилган. Муомалага чиқарилган номинали 20, 60, 
100, 200, 300, 500, 1000, 2000, 3000, 5000, ва 10000 қоғоз пуллар танга деб 
аталган.

---

21 
1920 йилда Бухоро Шўро қўшинлари томонидан босиб олиниб, Бухоро 
амирлиги ўрнига Бухоро Совет Халқ Республикаси (БСХР) ташкил этилади. 
Янги БСХР да 1920 йилда Бухоро амирлиги томонидан чиқарилган металл ва 
қоғоз тангалар муомалада бўлиб келади, ҳамда уларни бир оз ўзгартирилган 
ҳолда чиқариш, яъни совет символикаси қўйилган ҳолда танга номи билан 
қоғоз пуллар муомалага чиқариш давом этган. 1921 йилда БСХР муомалага 
янги, номинали рублда кўрсатилган қоғоз пулларни чиқара бошлайди. Бу 
пуллар 3000, 10000 ва 20000 рубл номиналда муомалага чиқарилган. 
1922 йилда БСХР томонидан деноминация амалга оширилиб,
пулларнинг номинали юзлаб марта камайтирилган ва 1, 5, 10, 25, 100 рубллик 
янги пуллар муомалага чиқарилган. Аммо кўп ўтмасдан, кучли инфляция 
натижасида паст номиналдаги пул бирликлари бозор эҳтиёжларини қондира 
олмай қолади ва 1000, 2500 ва 5000 рубллик пуллар босиб чиқарила 
бошлаган
10
. 
Хулоса қилиб айтганда, пулнинг вужудга келиши жамият ижтимоий – 
иқтисодий жараёнларини ривожланиши ва такомиллашиб бориши билан 
бевосита боғлиқ бўлиб, буларнинг ичида кишилар ўртасида меҳнат 
тақсимотининг пайдо бўлиши муҳим аҳамият касб этади. Шунингдек, биз 
яшаб истиқомат қилаётган заминда пулларнинг вужудга келиши унинг 
тарихи ва цивилизацияси жуда бой ва қадимий эканлигидан далолат беради.
Бобга оид саволлар 
1.Пул нима учун махсус товар ҳисобланади? 
2.Пул хўжалик юритиш тузумининг қандай шаклида вужудга келди? 
3.Натурал хўжалик тузумида кишилар ўртасидаги қандай ҳолатлар 
пулнинг вужудга келишига туртки бўлди? 
4.Пулнинг вужудга келиши айирбошлаш муносабатларида қандай 
муаммоларни ҳал этди? 
5.Пулнинг айирбошлаш муносабатларини фаоллашишига қандай 
омиллар таъсир этган? 
6.Пулнинг қандай қиймат шаклларини биласиз?
10
Ўзбекистон ҳудудида танга ва қоғоз пулларнинг чиқарилиши ва амал қилиши билан боғлиқ материаллар 
Ф.Муллажоновнинг Ўзбекистон Республикаси банк тизими китоби (–Т.: «Ўзбекистон» 2001й. 6 – 27 
бетлар)дан фойдаланилган ҳолда тайёрланди. 

---

22 
7. Ўзбекистон ҳудудида дастлабки металл тангалар қачон ва ким 
томонидан зарб этилган?
8. Амир Темур ҳукмронлиги даврида қандай пул ислоҳотлари амалга 
оширилган ва пуллар зарб этилган?
9.Пул нима учун иқтисодий категория ҳисобланади? 
10.Пулнинг зарурлигини белгиловчи омиллар нималардан иборат?