Тошкент давлат аграр университети

 
3 – расм. Бозор иқтисодиѐти шароитида пахта териш машиналарининг 
ишлаш қобилиятини тиклаш ишларининг технологик кетма-кетлиги. 
 
Дилер 
Хўжалик 
Пахта териш машинаси 
Ишлаш қобилияти бузилган 
Дастлабки экспертиза 
Қабул қилинган ечим 
Иш ҳажми, номенклатура ва нархини келишиш 
Базавий деталларнинг технологик холатини 
бахолаш 
Узелларнинг техник холатини баҳолаш 
Бузилган узелларни алмаштириш 
Махсус устахона ( техник 
сервис маркази) 
Териш 
машинасини 
прокатга бериш 
Чиниқтириш 
Тузатиш ишлари 
Тестли синаш 
Ишлаб чиқаришда 
фойдаланиш 

---

34 
4 – расм. Ихтисослаштирилган устахоналарда пахта териш машиналари 
агрегатларнинг ишлаш қобилиятини тиклаш ишларининг технологик 
кетма-кетлиги. 
 
Пахта териш аппарати 
Дастлабки экспертиза 
Хулоса 
Янги деталлар 
Ишдан чиққан 
агрегатларни 
алмаштириш, 
таъмирлаш ишлари ва 
профилактик 
тадбирлар 
Чиниқтириш ва тестли 
синаш 
Хақиқий бажарилган 
ишларнинг нархини 
аниқлаш 
Чиниқтириш ва тестли 
синаш 
Хақиқий бажарилган 
ишларининг нархини 
аниқлаш 
Техник сервис 
маркази шароитида 
таъмирлаш 
Тозалаш 
Базавий 
деталларнинг техник 
холатини баҳолаш 
Узелларнинг 
техник холатини 
аниқлаш 
Профилактик 
тадбирлар 
Йиғиш 
Пахта териш 
аппаратини 
хўжаликка бериш 
Узелларга бўлаклаш 
Тозалаш 
Узелларга бўлаклаш 
Тозалаш 
Деталларнинг техник 
холатини баҳолаш 
Деталларни 
таъмирлаш ва 
тиклаш бўйича 
махсус устахона 
Жамлаш 

---

35 
5-расм. Ҳозирги кунда фаолият кўрсатувчи МТП бошқариш 
структураси. 
МТП 
(вилоятлардаги пахта териш машиналарига оид) 
Вилоятлардаги 
ширкат 
хўжаликлари 
устахоналари 
Районлардаги 
ширкатлараро 
устахоналар 
Районлараро 
агрегатларни 
таъмирлаш 
устахонаси 
Вилоятлардаги 
пахта териш 
агрегатлари 
деталлари бўйича 
махсус устахона 
Ширкат, фермер ва 
бошқа 
хўжаликлари 
марказий 
таъмирлаш 
устахоналарида 
қишлоқ хўжалик 
машиналарига 
техник хизмат 
кўрсатиш ишлари, 
уларнинг ишга 
яроқлилик 
холатини аниқлаш, 
ишга яроқсиз 
агрегатларни ишга 
яроқлилари билан 
алмаштириш 
ишларини олиб 
бориш 
Районлардаги 
хўжаликлараро 
устахоналар 
ишлаб чиқариш 
қуввати кичик 
бўлган ҳусусий 
ѐки акциядорлик 
ширкатлари 
ўртасида ўзаро 
арендага олинган 
ѐки шу 
хўжаликларга ТХК 
хуқуқини олган 
бўлиб, 
техникаларга 
кўрсатиладиган 
хизмат ишлари ва 
уни ишга 
яроқлилигини 
таъминлашга оид 
ишлар бажарилади 
Районлараро 
агрегатларни 
таъмирлаш 
устахонаси шу 
районларда 
ихтсослашган 
махсулотга, 
қишлоқ 
хўжалик 
техникалари 
агрегатларини 
таъмирлаш 
ишлари 
бажарилади 
Вилоятлардаги 
қишлоқ хўжалик 
машиналари 
деталларини 
таъмирлаш махсус 
устахоналарида 
(МТУ) ҳар бир 
машина 
деталларини 
таъмирлаш 
технологияси 
бўйича 
туркумларга 
бўлинади ва иш 
ҳажмига қараб бир 
неча устахоналар 
ташкил қилиш 
мумкин. 

---

36 
Вилоят “Агроқишхўжтаъминотаъмир” бошқармаси 
6 – расм. Қишлоқ хўжалиги машиналарининг ишлаш қобилиятини таъминлаш ишларини бошқаришнинг 
замонавий структураси. 
Эхтиѐт қисмлар савдо базаси 
Агрегатларни таъмирлаш махсус 
устахонаси 
Таъмирлаш ишлаб-чиқариш 
корхонаси 
Эхтиѐт қисмлар 
савдо 
омборхонаси 
Умумий ишларга 
мўлжалланган 
устахона 
Автомобил ва 
тракторларга 
ТХК бўйича 
хизмат 
Техник 
алмаштириш 
пункти 
Бошқа райондаги 
хўжаликлар 
Тракторларга ТХК оид хизмат 
Автомобилларга ТХК оид хизмат 
М Т П 
МТУ 
Оддий қишлоқ хўжалик 
машиналари 
Транспорт 
тракторлари 
Хайдаш 
тракторлари 
Ерга ишлов 
берувчи 
тракторлар 
Мураккаб ҚХМ 
Ширкат ва бошқа 
хўжаликлар 
Ширкат ва бошқа 
хўжаликлар 
Ширкат ва бошқа 
хўжаликлар 
Ширкат ва бошқа 
хўжаликлар 
Ширкат ва бошқа янги 
типдаги хўжаликлар 
Ўсимликларга кимѐвий ишлов бериш техникаси 
Автотранспорт 
Нефт хўжалиги 
Ширкат хўжаликлари 
Ширкат хўжаликлари 
Ширкат хўжаликлари 

---

37 
Ўзбекистон Республикасида техник сервис хизмати тармоғининг 
истиқболли йўналишлари қуйидагиларданиборатдир: 
-техник 
сервис хизмати талабларини хисобга олган холда 
иқтисослашган ва марказий таъмирлаш устахоналарида (МТУ) замонавий 
техникаларнинг конструкциялари, таъмирлаш ва тиклаш технологияларини 
янада такомиллаштириш; 
-машиналарнинг деталларини ясаш ва таъмирлаш жараѐнида уларнинг 
мустаҳкамлигини, ейилишга чидамлигини ошириш асосида АСМ-да эҳтиѐт 
қисмларга ва ашѐларга бўлган танқисликнинг олдини олиш; 
-дунѐвий ютуқлар даражасида яратилган ишчи қурилмаларининг 
ейилган деталларини тиклашда энг мақбул техника ва технологиялардан 
фойдаланиш. Ейилган деталларни совутувчи - ҳимояловчи ва аэрозол ѐки буғ 
мухитида эритиб қоплаш технологияларидан кенг фойдаланиш;
-таъмирлаш ва хизмат кўрсатиш тизимига, фирмали техник сервис ва 
фирмали таъмирлаш хизматларидан кенг фойдаланиш; 
-фирмали хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш тизимини АСМ-га изчил 
жорий қилиш учун бакалавр ва магистрлар каби юқори малакали инженер- 
техник мутахассисларини ва олимларни тайѐрлаш салоҳиятини кўтариш, 
таъмирлаш ва хизмат кўрсатиш тармоғини янада такомиллаштириш; 
-муқобил машина-трактор парклари тузиш орқали техник хизмат 
кўрсатиш соҳасида рақобат муҳитини шакллантириш. 
Бу йўналишдаги охирги масалаларни ечишга эндигина илк қадамлар 
қўйилмоқда. Таъмирлаш ва техник сервис тармоғидаги рақобат мухитнинг 
пастлиги етиштирилаѐтган қишлоқ хўжалик махсулотлар таннархини 
ортишига олиб келмоқда. Фермер ва бошқа хўжаликда хизмат қилувчи 
фуқароларнинг ўз мехнатларига яраша ойлик олишларига салбий таъсир 
этмоқда. 
Бундай холатдан чиқиш учун нималар қилиш керак? 
Албатта бугун аграр секторини замонавий техника ва технологияларсиз 
тасаввур эта олмаймиз. 
Хуш, илм-фан махсули бўлган техник тизимнинг номуқобил томонлари 
ундан фойдаланиш жараѐнининг қайси босқичида кўпроқ намоѐн бўлади. 
Техник тизимнинг яшаш циклини узайтириш учун нима қилиш керак деган 
савол туғилиши шубхасиз. Бу масалани ѐритишдан аввал келинг, бозор 
иқтисодиѐтни чуқурлаштириш муаммоларини тахлил қилиб кўрайлик. 
Хозирги қунда қишлоқ хўжалик корхоналарининг зарар билан 
ишлашларининг асосий сабабларидан бири ҳосилдорликнинг кам олиниши 
ва унга сарфланган умумий харажатларнинг-яъни иш ҳақи, уруғ, ўғит, 
пестицидлар ҳамда асосий ишлаб чиқариш воситаларининг амортизация 
ажратмалари каби харажатларнинг меъѐрдан ортиқча сарфланиши 
натижаларидир. 
Уларнинг самарадорлигини ошириш учун мулкка бўлган муносабатни 
ўзгартириш, харажатлар миқдорини камайтириш имкониятларини қидириб 
топиш, янги техника ва илғор технологияларни хўжалик ѐки корхоналарга 
кенг жорий қилиш, олий пахта, дон ѐки такрорий экин уруғ навларини 

---

38 
яратиш, танлаш ҳисобига яхшилаш, иқтисодий ислохатларни ишлаб 
чиқаришга кенг жорий қилиш эвазига эришиш мумкинлигини эсдан 
чиқармаслик керак. Биз АСМ-даги барча соҳаларни эркинлаштириш, 
қонуний асосга қуйишга изчил киришдик. Лекин, афсус, унинг савия ва 
самарадорлиги хали замон талаблари даражасида эмаслигини кўрамиз. 
Қишлоқ 
хўжалигида 
ишлаб 
чиқаришни 
бозор 
иқтисодиѐти 
муносабатларига ўтказиш жараѐни янги техника, технология ва ишлаб 
чиқаришни янгидан ташкиллаштириш муаммоларини хал қилишда янгича 
ѐндошишни ва бу борада энг асосийси боқимандалик кайфиятига бархам 
беришни тақозо этмоқда. 
Бу ўз навбатида қўшимча маблағлар талаб этади. Бу каби янги 
муаммони хал қилишда чет эл инвестицияларидан фойдаланишни тақоза 
этмоқда. Ишлаб чиқаришни янги бозор муносабатларига ўтказиш жараѐнида 
корхоналарда хусусий тадбиркорликни, кичик ва ўрта хусусий ишлаб 
чиқариш корхоналарини ташкил қилиш ҳисобига янги иш жойларини 
яратиш, Президентимиз таъкидлаганидек, қишлоқга саноатни олиб келишдек 
энг мухим муаммони хал қилишга ѐрдам беради. Янги қабул қилинган 
инвестиция қонуни бўйича инвесторларга маблағ самарали сарфлаш учун 
тегишли шарт-шароитлар яратиб бериш керак. 
Махсулот етиштириш жараѐнида юқорида қайд этилган харажатларни, 
яъни 
маъсулот 
таннархини 
камайтириш 
хозирги 
кундаги 
иқтисодиѐтимизнинг энг долзарб устивор масалаларидан бири ҳисобланади. 
Корхоналарнинг ишлаб чиқариш фаолиятини йўлга қўювчи бош омиллардан 
бири бизнес режа ҳисобланади. Бизнес режа корхона рахбари ва 
мутахассислар бошчилигида ҳар бир йўналишда тузилиши шарт. Афсус, бу 
борада 
кўпчилик 
рахбарларимиз 
сусткашликка 
йўл 
қўймоқда. 
Республикамизда бизнес-режани тузиш тартиби 1996 йилда “Мулкдор” 
рўзномасида эълон қилинган. 
Бизнес режа
– юридик ҳужжат, тадбиркорликни амалга оширишга оид 
чора тадбирлар мажмуаси, уни жисмоний ва юридик шахслар тузишлари 
мумкин. У бир неча қисмдан иборат бўлиб ишлаб чиқаришни ташкил қилиш, 
қишлоқ хўжалик махсулотларини қайта ишлаш, уларни экспорт қилиш ва 
бошқа муҳим йўналишлар ѐритиб берилган. 
Биз АСМни ислоҳ қилишда контрактация шартномаларини тузишга,