Ishlab chiqarishdagi zararli omillar turlari, xususiyatlari va ularning odam organizmiga ta’siri

Rentgen nurlar.
Chorvachilik ishlab chiqrishida, chorva hayvonlari kasalliklarini 
diagnostika qilish va davolash ishlarini samarali tashkil qilishda ultra tovushlar, rentgen va boshqa 
nurlanuvchi qurilmalaridan keng foydalaniladi. Ayniqsa, rentgen nurlari yordamida amalga 
oshiriladigan jarayonlarda nurlanishlarni belgilangan me‘yordan oshib ketishi, xizmat ko‘rsatuvchi 
xodim sog‘lig‘i uchun xavli va zararli muhitni keltirib chiqaradi. Rentgen nurlari - gamma nurlariga 
juda o‗xshash, sun‘iy rentgen trubkalari orqali hosil qilinadi, rentgen trubkalari elektr energiya 
orqali ishlagani uchun bu nurlarni yoqish va o‗chirish mumkin. Rentgen apparatlari qo‗llanish 
maqsadiga qarab ikki xil – diagnostik va terapevtik uskunalar ko‘rinishida tafovutlanadi. Ularda nur 
manbai – rentgen trubkasi. Diagnostik va terapevtik rentgen trubkalari tuzilishining prinsipial farqi 
yo‗q.
Rentgen nurlari manbalarida 1 rentgen nur chiqaradigan o‗zgarishlarga ekvivalent doza - ber 
(биологический эквивалент рентгена) deyiladi. SI birliklarida ber - Zivert (Zv) deb aytiladi. 1 Zv 
= 100 ber. Agar ish joylaridagi nurlanishning yillik miqdori 170 mBer dan oshib ketsa, bu inson 
hayoti uchun xavfli hisoblanadi.
Rentgen nurlanishi natijasida qon tarkibi o‘zgaradi, asab tizimining ishlash faoliyati 
buziladi, doimo uyqu bosadi yoki uyqusizlik kuchayadi, ter bosadi, bosh og‘riydi, xotira pasayadi, 
ko‘z xiralashadi, teri quriydi, soch tusha boshlaydi. 
Rentgen nurlar salbiy ta‘sitridan xodim va atrofdagi kishilar sog‘lig‘ini himoyasi, amaldagi 
SanQvaM №0029-94 ―Radiatsiya xavfsizligi bo'yicha sanitariya qoidalari va me'yorlari‖, SanQvaM 
№ 0194-06 ―Rentgen xonalari, apparatlarini o‗rnatish va ishga tushirish hamda rentgen 
tadqiqotlarini olib borishga oid‖ gigiyenik talablar asosida me‘yorlashtirilishi shart. 
Ishlab chiqarishda ish beruvchi tomonidan, nurlanish xavfini oldini olish maqsadida 18 
yoshdan kichik bo'lgan shaxslarni qat‘iy nurlanish manbalari bilan ishlashga ruxsat etilmslik, 
ayollar homiladorlikning butun davri uchun tashqi ta'sir bilan bog'liq bo'lgan mehnat faoliyatini va 
ochiq manbalar bilan ishlashda - bolani ovqatlantirish davridan ozod qilish, yangi xodim ishni 
boshlashdan oldin, boshlang‘ich tibbiy ko'rikdan o‘tayotganida, qon takibini tekshirish asosidagi 
tavsiyanoma bo‘yicha ishga qabul qilinishi lozim. 
Xodim ish joyidagi radiatsiyaviy xavfsizlik va shaxsiy gigiyena bo'yicha bilimlarni 
o'rganishi va sinovdan o‘tilishi, davriy ravishda (yiliga kamida 1 marta) tibbiy ko'rikdan o‘tishi 
shart va ushbu ma‘lumotlar maxsus jurnalda qayd etilishi lozim.
Nurlanish uskunalari mavjud ish joylarida quyidagi tashkiliy tadbirlarni amalga oshirish, 
nurlanishdan zararlanish holatlarini oldini olishga xizmat qiladi: 
• radiatsiya hududida faoliyat davomiyligi vaqtini qisqartirish; 
• jarayonni to'liq avtomatlashtirish; 
• jarayonni masofadan turib boshqarish; 
• nurlanish yuzaga keladigan manbalarni qaytargich ekranlar bilan jihozlash;
• manipulyatorlar va robotlardan foydalanish; 
• shaxsiy himoya vositalaridan foydalanish; 
• radiatsiya xavfi borligi to‘g‘risidagi ogohlantiruvchi belgilar o‘rnatish; 
• ish joylarini nurlanish darajasini doimiy kuzatib boruvchi umumiy yoki shaxsiy nazorat 
asboblari bilan jihozlash,