I. A. Axmedov, N. S. Saidxo‘jaeva

faolligi 
(aktivligi) (A)
tushunchasi kiritilgan bo‘lib, bu tushunchada ushbu moddada vaqtning 
kichik bo‘lagi 
dt
mobaynida o‘z o‘zidan sodir bo‘ladigan yadroviy o‘zgarishlar soni 
dN
tushuniladi.
.
dt
dN
A
=
Aktivlik radionuklid yadrolari soniga proporsionaldir: 
A
=
λN
, bu erda 
N 
–
radionuklid yadrolari soni; 
λ
– parchalanish doimiysi bo‘lib, birlik vaqt mobaynida 
parchalanish ehtimolini xarakterlaydi (xar sekundda parchalanayotgan izotop 

---

30 
atomlari umumiy sonining ulushi). 
λ
 
qanchalik katta bo‘lsa parchalanish shunchalik 
tez amalga oshadi. Parchalanish doimiysi yarim parchalanish davri bilan quyidagicha 
bog‘liqlikdadir: 

693
,
0
½
=
Т
. Xar bir radionuklidlar uchun 
λ
va mos ravishda 
T
½ 
ning o‘z qiymatlari bor va ular turli xil izotoplar uchun sekundning ulushlaridan 
millardlab yillargacha bo‘lishi mumkin. 
Aktivlikni o‘lchov birligi Kyuri (Ku) bo‘lib, uning miqdori sekundiga 3,7∙10
10 
yadroviy o‘zgarishlarga teng. Bunday aktivlik 1 gramm radiy-226 aktivligiga tengdir. 
SI birliklar sistemasida aktivlikni birligi sifatida sekundiga bir yadroviy o‘zgarish 
(parchal/sekund) qabul qilingan. Bu birlik Bekkerel nomini oldi (Bk), 1 Bk = 2,7∙10
-
11
Ku (1 Ku = 3,7∙10
10
Bk). 
Sirtqi aktivlik ifloslangan obyekt yuzasining birligiga to‘g‘ri keladigan 
aktivlikni ifodalaydi, ya’ni Bk/m
2
. Hajmiy aktivlik yoki radionuklidning 
konsentratsiyasi modda hajmining birligiga nisbatan hisoblanadi va Bk/m
3
da 
o‘lchanadi. Solishtirma aktivlik modda massasining birligiga nisbatan hisoblab 
topiladi va Bk/kg da ifodalanadi. 
Joylarni, binolar, transport vositalari, jixozlarning va boshqa obyektlarning 
radiatsion ifloslanishi sirtqi aktivlik bilan xarakterlanadi, suyuqlik va havoning 
ifloslanishi hajmiy aktivlik bilan, qurilish materiallari, sanoat chiqindilari, 
shuningdek oziq ovqat mahsulotlari solishtirma aktivlik bilan tavsiflanadi. 
Qo‘llanilayotgan dozimetrik apparaturaning imkoniyatiga qarab xar bir turdagi 
obyektning ifloslanganligini turlicha aktivlik bilan ifodalash mumkin. Masalan 
tuproqning va suvning radiatsion ifloslanganligini hajmiy yoki solishtirma aktivlik 
birliklari bilan o‘lchanadi. 
γ-nurlanish manbalarining aktivligini aniqlash uchun ko‘pincha aktivlikning o‘z 
birligi – radiyni milligramm-ekvivalenti (mg-ekv Ra) qo‘llaniladi. 1 mg-ekv Ra 
aktivlikni shunday miqdordagi radionuklid hosil qiladiki, dozaning shunday 
miqdorini 0,5 mm qalinlikdagi platinadan qilingan filtrga o‘ralgan 1 mg Ra hosil 
qiladi (1 mg-ekv Ra manbadan 1 sm masofada 1 soatda 8,4 rentgen miqdoridagi γ-
nurlantirish dozasini hosil qiladi). 
Radioaktiv manba taratayotgan zarrachalar 1 sekundda taralayotgan zarrachalar 
soni bilan o‘lchanadigan oqim hosil qiladi. Sirt yuzasining birligi (kvadrat metr yoki 
kvadrat santimetr) ga to‘g‘ri keladigan zarrachalar soni