Mas’ul muharrirlar: Olimjon Tojiyev

shuytib 
birligi
 
dialektizm sifatida tilga olinsa-da, turi haqida munosabat 
bildirilmagan. Aslida ko‘rinib turibdiki, badiiy matndagi 
shuytib
birligi morfologik-
fonetik dialektal xususiyatlarga ega. Shu ma’noda dialektizmning ushbu turiga 
nisbatan morfologik-fonetik dialektal so‘z deyish mumkin. Eposining dialektallik 
xususiyatini ta’minlashda bunday tavsifga ega dialektizmlarning o‘rni ahamiyatli 
ekanligini aytish mumkin.
Negaki, ham asosda, ham qo‘shimchada fonetik o‘zgarishlar bo‘lishi dostonni 
adabiy tildagi muayyan qoidalardan holi bo‘lishini ta’minlaydi, natijada dialektallik 
xususiyatini saqlanishiga zamin yaratadi. “Demak, dialektal so‘z o‘zicha 
shakllanmaydi, balki dialektal matn (lar) va u (lar)ning tarkibida shevaga xos lеksik 
birliklar bilan birga qo‘llangani uchun u faqat bir (yoki bir necha) sheva vakillari 
tushunadigan dialektal ma’noga ega bo‘ladi. ” [3, 29] Shu ma’noda morfologik-
fonetik dialektal so‘zlar ham sheva vakillari tushunadigan dialektal ma’noga ega 
bo‘ladi. Asos va qo‘shimchalardagi bunday holat morfologik-fonetik dialektizmlarni 
shakllantiradi dialektal ma’no yuklaydi deyish mumkin.
Shu o‘rinda bir necha morfologik-fonetik dialektizmlar “Alpomish”da uchrab, 
doston matnini dialektal matn sifatida ko‘rsatib turibdi degan xulosani beradi. 
“Doston tilidagi lug‘aviy birliklarning asosini adabiy tildagi so‘zlar tashkil qilsa-da, 
lekin unda qipchoq dialektining o‘ziga xos so‘zlari va shuningdek, adabiy tildagi 
variantidan ma’lum fonetik va morfologik o‘zgarishlarga uchragan so‘zlar ham 
anchaginaligi uning sheva vakillari tomonidan aytilganligini tasdiqlaydi. ” [4, 85] 
Dostonning bu xususiyatlarini o‘rganish natijasida morfologik-fonetik dialektal 
so‘zlarni ham shakllangan deyishga asos borligini ko‘rsatadi.

---

Tilshunoslikdagi zamonaviy yo
‘
nalishlar: muammo va yechimlar
190 
Adabiyotlar: 
1. Ashirboyev S. O‘zbek dialektologiyasi. – Toshkent.: Navro‘z nashriyoti, 
2016. 152 b.
2. Enazarov T. Dialektologiya metodologiyasi. – Toshkent:, Innovatsiya-Ziyo. 
2020. –B. 3-63.
3. Enazarov T. Dialektal so‘z maqomi haqida // “O‘zbek tili taraqqiyoti va 
xalqaro hamkorlik masalalari” mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman 
materiallari. – Toshkent.: “Nodirabegim” nashriyoti, 2021. –B. 27-33.
4. Fayzullayev B, Fayzullayeva D. Xalq dostonlarining dialektal asoslari 
(Alpomish dostoni misolida). Filologiyaning umumnazariy masalalari. Respublika 
miqyosidagi 
ilmiy 
– amaliy konferensiya materiallari. – Toshkent:, 
“VNESHINVESTPROM” 2020. –B. 84-87.
5. Fozil Yo‘ldosh o‘g‘li. “Alpomish” dostoni. “SHARQ” nashriyot matbaa 
aksiyadorlik jamiyati bosh tahririyati. – Toshkent:, 2010. –B. 13-44-309-315.
6. Xolmanova Z, Qo‘ziboyeva G. Shevalarga xos grammatik xususiyatlar 
tadqiqining o‘zbek tili taraqqiyotidagi o‘rni // “O‘zbek tili taraqqiyoti va xalqaro 
hamkorlik masalalari” mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman materiallari. – 
Toshkent.: “Nodirabegim” nashriyoti, 2021. –B. 45-46.