Reja: Orazin yopqoch, ko’zumdin sochilur har lahza yosh

Nizomiy Ganjaviy asarlarining xronologiyasi 
quyidagicha:
1. 1173-1179- yillarda Arzinjon hokimi Faxriddin Bahrom shohga bag‘ishlab 
“Maxzan ul-asror” (“Sirlar xazinasi”) pandnoma bilan boshladi. 
2. 1181-1182–yillarda Iroq hukmdori To‘g‘rul IIga bag‘ishlab muhabbat haqidagi 
“Xisrav va Shirin”(Asarni 2341- yilda shoir Qutb tarjima qilgan) dostonini yozdi. 
3. 1188- yilda Shirvonshohlardan Axsatan I Nizomiyga Layli va Majnun haqida 
doston yozishni buyuradi.
4. 1196- yilda Alovuddin Ko‘rpa Arslonning buyrug‘i bilan Bahrom haqidagi “Haft 
paykar” (“Yetti go‘zal”) dostoni maydonga keldi. 
5. 1201- yilda “Iskandarnoma” yozildi. Bu doston 2 qismdan iborat: 1-
“Sharafnoma”, 2- “Iqbolnoma”. Xullas, “Panj ganj” (“Besh xazina”) 28 yilda (1173-
1201) forsiy tilda yaratildi. 100 yil o‘tib, hind shoiri (otasi shahrisabzlik) Xisrav 
Dehlaviy unga javoban 1299-1301- yillarda “Matla ul-anvor” (“Nurlarning 
boshlanmasi”), “Shirin va Xusrav”, “Majnun va Layli”, “Hasht behisht” (“Sakkiz 
jannat”), “Oyinayi Iskandariy”ni yaratdi. Oradan 200 yil o‘tib, fors-tojik shoiri 
Jomiy hamda o‘zbek shoiri Navoiy maydonga chiqdi va adabiyotda xamsachilik 
an’anasi paydo bo‘ldi. Jomiy besh dostonga ikkini qo‘shib, “
Haft avrang” (“Yetti 
taxt”, 1481-1482) deb nomlab, 7 dostonga yetkazdi: 
1. “Tuhfat ul-ahbob” (“Hur kishi”)
2. “Sibhat ul-abror”, 1482-1483. 
3. “Yusuf va Zulayho”, 1483. 
4. “Layli va Majnun”, 1484.
5. “Xiradnomayi Iskandariy” (“Donishmand Iskandar”), 1485. 
6. “Silsilat uz – zahob” (“Oltin zanjir”), 1477. 
7. “Salomon va Absol ”, 1480-1481. 

---

Dastlab “Xamsa”lar an’anaviy tarzda fors-tojik tilida yozilar edi. Bu dostonlar 
vazni, mazmuni, sujeti, obrazlari va kompozitsiyasi Nizomiy dostonlariga monand 
bo‘lishi, ayni zamonda biror yangi talqin qo‘shilishi kerak edi.
Alisher Navoiy “Xamsa”si ulardan farqli ravishda turkiy tilda yozildi va o‘zbek 
tilining boyligini namoyon etdi. 51 ming misradan iborat bu doston ikki yil ichida 
yozildi. Uni Abduljamil kotib, Sultonali Mashhadiy kabi xattotlar ko‘chirgan 
nusxalari mavjud.
3 – guruh :