K ibraхimov, Т. Kadirshayev, A. Sobirjonov, N. Mo’minjonov, S. Raхimberdiyev

IV – BOB. MEHNAТ MUХOFAZASI, ХAVFSIZLIK ТEХNIKASI, YoNG’IN 
HAVFSIZLIGI VA AТROF MUHIТ HIMOYaSI. 
 
4.1. MEHNAТ MUHOFAZASI VA ХAVFSIZLIK ТEХNIKASI. 
 
Havfsizlik texnikasi ishchilarga ishlab chiqarish omillarining salbiy ta’sirini 
oldini olishga oid texnik vositalar va tashkiliy choralar tizimini belgilaydi. 
Mehnat muhofazasi mehnat jarayonida insonning sog’lig’i va ishlash 
qobiliyatini saqlash, havfsizlikni ta’minlovchi ijtimoiy – iqtisodiy, tashkiliy, texnik, 
gigiyenik, profilaktik davolash choralari va vositalariga doir qonun chiqarish tizimini 
belgilaydi. 
YOQSHlar hududida bir talay ishlar havo muhitiga yonilg’i mahsulotlarini 
bug’larini ajralib chiqishi bilan birga boradi. 
Hizmat xonalarida havo muhitini himoya qilish bo’yicha ishni to’g’ri tashkil 
qilish va mehnatning me’yoriy sharoitlarini yaratish uchun zararli moddalar ajralib 
chiqishi manbalarini aniqlash, ularni miqdorini aniqlab ruhsat etilgan qiymatlar bilan 
solishtirish zarur. 
Mashina, mehanizmlar, uskunalar ishlashi natijasida sodir bo’ladigan fizik 
jihatdan havfli va zararli ishlab chiqarish omillari bevosita ishlab turgan 
ob’ektlarning o’zida aniqlashini va mazkur ish joyida mehnat havfsizligi 
ta’minlanishi zarur. 
YOQSHga tegishli ustaxonalarda avtomobillarga texnik xizmat ko’rsatishda, 
metallarga ishlov beruvchi dastgohlarning mehnat sharoitlari parametrlariga baho 
berishda havfli joylarni to’sish, shovqin, vibratsiya va h.k.lar GOSТ 12.2.009 
talablariga javob berishi kerak. 
Ish joylarida ruhsat etilgan shovqin darajasi, mashina, mexanizmlar, transport 
vositalari va boshqa uskunalar shovqin tafsilotlariga umumiy talablar GOSТ 12.1.003 
ga muvofiq belgilanilishi kerak. 
Ishchi joylariga vibratsiya beradigan ishlab chiqarish uskunalari, mashina va 
agregatlarni ishchi joylaridagi vibratsiya QMQ 2.04.05 talablariga mos kelishi kerak. 
Vibratsiyalar inson organizmiga ta’sir qilishiga qarab ishlayotgan odamning 
qo’liga va ishchi joyiga beriladigan vibratsiyalarga bo’linadi. Ishchi joylarida 
vibratsiyani o’lchash vositalari va tekshirish GOSТ 12.4.012 talablariga mos kelishi 
kerak. 
Harorat, namlik, barometrik bosim, havo harakati tezligi sanitar – gigiyenik 
talablar va ishchi xonasidagi havoda zararli moddalar (gazlar) miqdori GOSТ 
12.1.005 va San Pin № 0058 ga mos kelishi zarur ishchilarni turgan joyidagi pol yoki 
maydoncha yuzasidan 2,0 m yuqoridagi havo ishchi zona deb hisoblanadi. 
GOSТ 12.3.002 ga muvofiq uskunalarni joylanishi, tuzilishi va ularga hizmat 
ko’rsatish tartibi, inshoatlar va quvur uzatgich kommunikatsiyalarni inobatga oluvchi 
texnologik hujjatlar tarzida ishlab chiqilishi kerak. Ishlayotgan ishchi zonadagi havo 
muhitini yoritilganlik, gazlashganlik va boshqalar bo’yicha me’yoriga keltirish; 
mexanizatsiya vositalari, tekshirish tizimi va ishchilarni himoyalash va ishlab 
chiqarish uskunalarini avariyali o’chirilishini ta’minlovchi texnologik jarayonni 

---

126 
boshqarish, ish maromini hamda mehnat va dam olishni oqilona tashkil qilish; uskuna 
germetikligi; ishchilarni himoya vositalari bilan ta’minlashga oid texnologik 
jarayonlar uchun havfsizlik talablari ishlab chiqilishi lozim. 
Elektr xavfsizligi, odamlarni elektr toki, elektr yoyi, elektromagnit maydoni, 
issiqlik, kuchli yorug’lik nurlanishi va statik elektrning zararli ta’siridan 
himoyalashni ta’minlovchi tashkiliy va texnik choralar hamda vositalar tizimini 
belgilaydi. 
Elektr havfsizligi GOSТ 12.1.019 ga muvofiq ta’minlanishi kerak. 
Ishlab chiqarishga javobgar mutaxassis va xizmatchilar xavfsizlik texnikasi va 
ishlab chiqarish sanitariyasi bo’yicha yo’riqnoma va me’yorlarni qat’iyan bajarishlari 
shart va o’zlariga bo’ysundirilgan shaxslardan ularni talab qilishlari kerak. 
Maishiy, sanitariya xonalar tarkibi, maydoni va boshqa tafsilotlari QMQ 
2.09.04 ga muvofiq bajarilishi kerak.