uni masxara qilishadi. Penelopaning xushtori Antinoy uni
quvib yuborish uchun unga qarshi o'rindiqni uloqtiradi. Bu
v o q e a n i k u z a t ib tu r g a n P e n e l o p a n in g g 'a s h i k eladi.
X onadonida begona kishi xafa bo'lganidan ranjiydi, juldur
kiyimli gadoy bilan suhbatlashishni istaydi. G o ‘yo undan
Odisseyning xabarini sezgandek b o ‘ladi ( « 0 ‘n yettinchi
qo'shiq»). Xushtorlaming bazmi davom etadi. Xushtorlardan
Evrimax Odisseyni haqoratlaydi va unga o ‘rindiqni uloqtirdi.
X ushtorlar uylariga tarqalib ketishadi ( « 0 ‘n
sakkizinchi
qo'shiq»). Odissey Penelopaga o ‘z taqdirini so ‘zlab beradi.
Odissey yaqin kunlarda o ‘z uyiga qaytib keladi. deb aytadi.
Shoh saroyidagi tarbiyachi Evrekley Odisseyni oyog'idagi
belgidan tanib qoladi. Lekin sir fosh etilmaydi. Penelopa
qalandar niqobidagi Odisseyga agar jazm anlandan qaysi biri
Odisseyning kam onidan o ‘q uzib. o ‘n ikki xalqadan o ‘tkaza
olsa, shunga turm ushga chiqishga rozilik berishini aytadi
( « 0 ‘n to'qqizinchi q o ‘shiq»). Penelopa Odisseyning o 'q va
yoyini keltiradi. Xushtorlam ing birortasi hatto kamonning
o 'q in i tortolm ay d i. S h unday p ay td a Odissey sodiq quli
Evmey va b o s h q a la r g a o 'z in in g kimligini ta n ish tirad i.
Xushtorlardan kam ondan o ‘q otish uchun ruxsat so'raydi.
Ular qarshilik ko'rsatadilar. Telemax kamonni otasining
qo'liga beradi. Odissey Penelopa q o ‘ygan shartlarni bajaradi
(«Yigirma birinchi q o ’shiq»). S o‘ngra o'qlarni sevgilisining
xushtorlariga qaratadi. Avval Antinoyni, so‘ngra Evrimaxni
qulatadi. Xushtorlarnijazolashda o'g'li Telemax. so'ngra quli
Evmey yordam beradi. Odissey xushtorlarga k o ‘maklashgan
qul va c h o ‘rilarin i h am ja z o la y d i. («Y igirm a
ikkinchi
qo'shiq»). Xalq va Penelopa Odisseyning tirikligiga. u qaytib
kclganiga ishonadi. Odissey va Penelopa topishib, o'zlarining
boshidan o'tganlarini bir-birlariga aytib berishadi («Yigirma
uchinchi qo'shiq»). Odissey erta tong turib. qarib qolgan otasi
Laert huzuriga boradi («Yigirma to'rtinchi qo'shiq»).
196
«Odisseya» va «Alpomish»da qahram on lar taqdirining
y aq in lig ig a B a r c h in o y va P e n e lo p a n in g o ‘z sevgisiga
sadoqati asosiy vazifani bajaradi. E ’tibor bersak, h ar ikkala
asarda ham ularning erlari o ‘lgan deb hisoblanadi. Lekin
x o ti n la r e r la r in in g kelish ig a is h o n is h a d i, sh u s a b a b li
x u s h t o r l a r i g a s h a r t l a r q o 'y i s h i b , visol d a q i q a l a r i n i
k e c h i k tir a b o s h la y d i la r . H a r ikki a s a r d a h a m s h a r t
k a m o n d a n o ‘q
o tish bilan bajariladi, m u s o b a q a d a esa
ularning o i d i deb hisoblangan, boshqa bir qiyofadagi erlari
g ‘olib k e lis h a d i va s o ‘n g r a o ‘z la rin i ta n is h tir i s h a d i.
K am o n d an o ‘q otish voqeasi q ah ram o n lar taqdirida hal
qiluvchi detallardir. Ayni paytda bu detal ikki dostondagi
syujet yaqinligining asl sababini ochib beruvchi vosita ham
hisoblanadi. V.M. Jirmunskiy «Alpomish» va «Odisseya»da
kam o n d an o ‘q otish voqeasi yaqinligini G ero d o t asarlarida
berilgan skiflar afsonasiga bo g iay d i.
Kamon majoziy mazmunga ega. «Alpomish»da kamon
q a b ilan in g q adim g i o ta -b o b o la r d a n qolgan va s o ‘nggi
avlodlarga
ham m eros b o ‘lib kelayotgan bir belgisi sifatida
ko iin ad i. Kamon Alpomishning bobosi Alpinbiyniki, Hakim
yetti yoshida k am ondan o ‘q uzib,
odamlarni qoyil qoldirib,
Alpomish nomini olgan edi. Bu kamon unga butun um r b o ‘yi
hamrohlik qiladi, taqdiridagi haqiqatni tiklash Barchinoyga
yetishishida k o in ak lashad i. Alpomish ham kamonni o ‘g‘li
Yodgorga meros qilib qoldiradi. Yetti yoshli Yodgor o ‘n t o i l
botmonlik yoyni k o ia r is h d a Alpomish unga ilohiy kuchdan
m a d a d so ‘rab turishida bu m azm un aks etgan. D em ak,
kam on
t o ‘g ‘rilik, bosqinchilarga shafqatsizlik, haq iq at
q o s h id a egilm aslik ram z id ir. B u n d ay ram z iy m a ’n o n i
«Odisseya»dagi kam on voqeasida ham k o ‘ramiz.
Kam on voqeasi dastlab turkiylar mifologiyasidagi Skif
obrazi bilan b o g ia n a d ig a n b o ls a , «Alpomish» ham jahon
adab iy o tid a tam ali juda erta q o ‘yilgan a s arla r qato rig a
kiradi. D o s t o n d a o ‘n t o i l botmonlik
kamon egasi Alpinbiy
197
skiflar - qadimgi turkiy qabilalanning bobosi, Alpomish
shu boboning qahramonligini davom ettirib, o ‘z qabilasi
uchun kurashib kelgan xoqonlari, Y od go r qavm ning orzu
etilgan so'nggi qahram onidir.
Odisseyning taq din d a ham minglab jangchilarning hayoti
umumlashtirilgan, deb aytish mumkin. Odissey o ‘z xotini va
y o l g ‘iz f a r z a n d i n i 20 yil k o ‘r a o lm a y d i. U r u s h va
qiyinchiliklar tufayli vatanidan uzoqda yuradi. Skif shohlari
P ro to fe y va u n in g o ‘g ‘li M a d i 28
yil K ichik O siyoga
hukmdorlik qilar ekan, ular bilan jangu jadal y o ‘llarini bosib
o ‘t g a n s k if y ig i tla r h a m s h u n c h a yil d a v o m i d a o ‘z
xotinlaridan uzoqda yashaydilar. G ero d o t «Tarix» kitobida
bir voqeani keltiradi (albatta, bunga ishonish qiyin): uzoq
yillar davomida erlarini k o ‘rmagan skif ayollari o ‘z qullariga
erga chiqib ketadilar. Qullar esa skif jangchilari yurtiga qaytib
kelishi, xotini va bolalarining oldiga yaqinlashishiga qurol
olib qarshilik ko'rsatishadi. Barchinoy va Penelopa uzoq
y illa r j a n g d a a y r il iq d a y u r g a n j a n g c h i y ig i tla r n in g
xotinlaridagi sadoqatni umumlashtiruvchi obrazlardir.
Do'stlaringiz bilan baham: