O‗zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘limi vazirligi a. Qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti ta‘limda axborot texnologiyalari kafedrasi

qurollar 
=атори 
Ranglar 
palitrasi

---

Buning uchun Corel Draw oynasida qo‘shimcha oynani xosil qilish kerak-Objekt 
Properties oynasini. (bu oynani quyidagicha xosil qilish mumkin: Ob‘ekt ustiga sichqoncha 
ko‘rsatkichi olib borilib, o‘ng tugmasi bosiladi, chiqqan buyruqlar ichidan-Properties buyrug‘i 
tanlanadi. (7-rasm)) 
7-rasm. 
- Objekt Properties oynasida mavjud bo‘lgan tugma, bu tugma yordamida 
ob‘ektlar ichki qismiga fon berish mumkin. Bu tugma bosilgandan so‘ng, qo‘shimcha 
tugmalar xosil bo‘ladi: 
(Uniform fill)-ob‘ektlarga bir xal rang berish imkonini beradi. 
(Fountain fill)-ob‘ektlarga ikki turdagi ranglar, va ranglar shtrixovkalarini 
beradi. 
(Pattern fill)-xal xil ko‘rinishdagi tayyor fonlarni tanlash imkonini beradi. 
(Texture fill)- xal xil ko‘rinishdagi tayyor fonlarni tanlish imkonini beradi. 
(Postckript fill)-tayyor fonlarni tanlash imkonini beradi. 
(No fill)-ichki rangni yo‘q qiladi. 
Corel Draw dasturida kontur parametrlarini berish va ularni boshkarishning xar xil 
usullari bor. Xamda kontur tushunchasiga bog‘liq ayrim tushunchalar mavjud. 
qalinlik-kontur, ya‘ni chegara (chegara chizig‘i) qaliligi tushunilib, uning 
o‘zgartirishning usullarini yuqori punktda gapirib o‘tilgan edi. 
Ko‘rinish-kontur ko‘rinishi, ya‘ni chiziq tipi tushuniladi.
Rang-chegara rangi tushuniladi. 
Nakonechniklar-chiziq (chegara) oxirgi nuqtalar ko‘rinishi tushuniladi. Masalan: 
Objekt Properties 

---

7-rasm. 
-CHegara (chiziq) qalinligini, rangini, tipini tanlash imkonini beradi. 
Ya‘ni bu buyruq ichida Width-chiziq qalinligini, Color-chiziq rangini, Style-chiziq 
tipini ko‘rinishini tanlash imkonini beradi. 
3. Ob‘ektlarni joylashtirish deganda, biz ob‘ektning xolatlarini, ekranda ko‘rinish 
rejimlarni o‘rnanishni tushunamiz. SHu tushunchalarning ishlashning bir qancha usullari 
mavjud bo‘lib, biz foydalanuvchi ko‘p foydalaniladigan usullardan ayrimlarini ko‘rsatib 
o‘tamiz. 
Ob‘ekt xolatlarini o‘rnatish uchun ob‘ekt (ob‘ektlar) belgilanib, belgilangan ob‘ekt 
ustiga sichqoncha ko‘rsatkichi olib borilib o‘ng o‘ng tugma bosiladi. Natijada belgilangan 
ob‘ektga tegishli qo‘shimcha buyruqlar chiqadi. (8-rasm) 
8-rasm. 
Bu buyruqlar xammasi aloxida vazifa bajaradi. Xammasiga to‘xtalib o‘tirmaymizda. 
Ayrimlariga, ya‘ni bizga kerakli buyruqlarda to‘xtalib o‘tamiz. 
Group-belgilangan ob‘ektlarni birlashtiradi, ya‘ni bitta ob‘ektga aylantiradi.
(Ungroup-birlashtirishni bekor qiladi) 
Lock Objekt-belgilangan ob‘ektni qotirib qo‘yadi, ya‘ni bu ob‘ekt ustida xech qanday 
ishlarni bajarib bo‘lmaydi. 
(UnLock Objekt-qotirishni olib tashlaydi, ya‘ni ob‘ekt biz xoxlagan ishni bajarish 
imkoniga bo‘lamiz). 

---

Order-ob‘ektning boshqa ob‘ektlarga nisbatan joylashishini belgilaydi. 
Ob‘ekt xolatlarini o‘rnatish jarayonida foydalanuvchi ko‘p xollarda Order bo‘limidan 
foydalanishga to‘g‘ri keladi. 
Order bo‘limi quyidagi buyruqlardan iborat: 
9-rasm. 
To Front-belgilangan ob‘ektni birinchi o‘ringa joylashtiradi. 
To Back-belgilangan ob‘ektni oxirgi o‘ringa joylashtiradi. 
Forward One-belgilangan ob‘ektni oxiridan ikkinchi o‘ringa joylashtiradi. 
Back One-belgilangan ob‘ektni yuqoridan ikkinchi o‘ringa joylashtiradi. 
In Front Off-belgilangan ob‘ektni kerakli ob‘ektga nisbatan asosiy o‘ringa joylatiradi. 
Behind-belgilangan ob‘ektni kerakli ob‘ektga nisbatan ikkinchi o‘ringa nisbatan 
joylashtiradi. 
Ob‘ektlarning ekranda ko‘rinish rejimlari bilan tanishib o‘tamiz. 
Corel Draw dasurida ob‘ektlarni ko‘rish rejimlari 5tadan iborat: 
1.
Simple Wireframe (qisqartirilgan karkas)
2.
Wireframe (karkas)
3.
Draft (eskiz)
4.
Normal (normal)
5.
Enhanced (yangilangan).
Bularning xammasi menyuning View bulimida joylashgan bo‘ladi. 
1 ko‘rish rejimida ob‘ektlarning ichki va tashqi ranglari, chiziq qalinliklari umuman 
ko‘rinmaydi (oq-qora tasvirda bo‘ladi) 
2 ko‘rish rejimida xam 1 ko‘rinish rejimidagidek bo‘ladi, faqat bu xolatda ob‘ekt 
chiziq konturlari saqlanib qoladi. 
3 ko‘rinish rejimida ichki ranglar, ya‘ni ob‘ektga berilgan fonlar bir fonli fonlarga 
aylanadilar. 
4 ko‘rish rejimida obektning to‘liq chiziq va fon ranglari aks ettiriladi. 
5 ko‘rinish rejimida ob‘ektlarning ko‘rinishi ikki barobar kuchaytirilgan rejimda 
ko‘rinib turadi. 
Ob‘ekt (saxifani) ko‘rinish masshtabini o‘zgartirish uchun ekrandan foydalanish 
mumkin. (10-rasm) 
(Bu ishlarni klaviaturada va sichqoncha yordamida xam bajarish mumkin.) 

---

10-rasm. 
Ob‘ektning ko‘rinish masshtabini o‘zgartirish uchun asosan foydalanuvchilar Zoom 
(masshtab) panelidan foydalanadilar. 
Zoom panelini quyidagicha xosil qilish mumkin:
Standartnaya paneliga sichqoncha ko‘rsatkichi olib borilib o‘ng tugmasi bosiladi, 
chiqqan buyruqlar ichidan Zoom tanlanadi.
Zoom paneli quyidagi tugmalardan iborat: 
-masshtab. 
-masshtabni kattalashtiradi. 
-mashtabni kichraytiradi. 
-belgilangan ob‘ektni kattalashtiradi. 
-belgilangan ob‘ektni kichraytiradi. 
-saxifani butunlayicha ko‘rsatish. 
-saxifani eni bo‘yicha ko‘rsatish. 
-saxifani bo‘yi bo‘yicha ko‘rsatish. 
Ob‘ektlarning saxifada ko‘rinishini o‘zgartirish uchun View Manager (Ko‘rinish 
dispetcheri) xam foydalaniladi. Faqat uning imkoniyatlari boshqacharoq.
Ko‘rinish dispetcheri Tools-View Manager (Ko‘rinish dispetcheri) amallarini bajarib 
ekranda qo‘shimcha oyna sifatida (o‘ng burchakda) chiqariladi. Bu ko‘rinish dispetcheri 
foydalanuvchiga ob‘ektlarning ma‘lum qismlarining ko‘rinishini eslab qolish imkonini beradi 
v u quyidagi bo‘limlardan iborat. 
Bu panel qo‘yidagi tugmalardan iborat:
Ko‘rinish 
masshtabini 
o‘zgartirish 

---

-masshtabni bir marta kattalashtirish imkonini beradi. 
-masshtabni kattalashtiradi. 
-masshtabni kichraytiradi. 
-belgilangan ob‘ektni kattalashtiradi. 
-belgilangan ob‘ektni kichraytiradi. 
-kattaroq. 
-kichkinaroq. 
4. Ob‘ektlar bilan ishlashning biz yuqorida oddiy, ommabop usullarini sanab o‘tdik.
SHu o‘rinda yana bir narsani aytib o‘tish joizki, Corel Draw dasturida bir qancha 
tushunchalar borki, ularni aytib o‘tmasdan bo‘lmaydi. 
1.
Lineyka-uzunlik o‘lchov birligida ifodalangan, ishchi muxitdagi chiziqlar 
shaklidagi elementlarga aytiladi. Ularning o‘lchov birliklari uzunlik o‘lchov birliklari kabi 
bo‘ladi. Lekin, ular uzunlik o‘lchov birliklarigada mavjud bo‘lmagan o‘lchov birliklarga ega. 
Masalan: Dyuym (Inches)-2,34 sm ga teng. Piki va Punktlar (Picas; points)-punkt 0,35 mmga 
teng, piki esa 12 birlikka teng. Pikseli (Pixels)-grafik rasmning nuqtasi. 
2.
Koordinata setkalari-ma‘lum qadam berilgan gorizontal va vertikal chiziqlar 
birlashmasi. Koordinata setkalari ishga tushirish uchun View-Girld amallarini bajarsa kifoya. 
11-rasm. 
Setkalar kattaligi berish uchun quyidagi bajarish kerak: 
1.
Tools-Options amallarini bajarish kerak. 
2.
Dokument-Grid amallarini bajaring. 
3.
CHiqqan muloqotli oynada Spasing (qadam)ni tanlang. (frequuency bo‘limi 
chiziqlar sonini berishi imkonini beradi) 
4.
Horizontal va Vertikal buyruqlarda gorizontal va vertikal bo‘yicha chiziqlar 
orasidagi masofani tanlanadi va Ok bosiladi. 
3. Ob‘ektlarni joylashtirish, ya‘ni ob‘ektlarni shunday joylashtirishki, ularning 
tanlangan nuqtalari bitta to‘g‘ri chiziqda yotishi kerak.
Buning uchun quyidagi ishlar bajariladi:

---

Arrange-Aling and Distribute-Aling va chiqqan muloqotli oynada joylashishi xolati 
ko‘rsatilib Ok bosiladi. (12-rasm) 
12-rasm. 
Ob‘ektlar ustida esa yana murakkabroq faqat Corel Draw dasturiga xos ishlarni 
bajarish mumkin. Bu ishlarni bajarish jarayonida menyudan, klaviaturadan, sichqonchadan, 
«qurollar paneli»dan foydalanish mumkin. Foydalanuvchi o‘zi tanlaydi qaysi usuldan unga 
foydalanish qulay. Biz xam faqat ayrim, ommabop usullarini sanab ko‘rsatib o‘tamiz. 
Corel Draw dasturida ob‘ektlar yaratish uchun, yuqorida aytib o‘tkanimizdek, 
oynaning o‘ng qismida joylashgan «qurollar paneli» foydalaniladi. (1-rasm) 
«qurollar paneli»da joylashgan qurollarga o‘tamiz. CHunki bu qurollar nafaqat ob‘ekt 
yaratadilar, yoki ob‘ektga ichki va tashqi rang beradilar, balki bu qurollarning qushimcha 
imkoniyatlaridan foydalanib biz belgilangan ob‘ektlar ustida xar xil bajarish imkoniga ega 
bo‘lamiz. 
«qurollar paneli» quyidagilar uskunalardan iborat: 
1. 
(Pick Tool)-ob‘ektni belgilash. 
2. 
(Shape Tool-F10)-ob‘ekt ustida xar xil ishlarni bajarish imkonini beradi 
(qirqib olish, o‘chirish, siqish). Bu tugma qo‘shimcha tugmalardan iborat. (SHu tugma ustiga 
sichqoncha ko‘rsatkichi olib borilib, chap tugmasi bosib turilsa shu buyruqlar chiqadi, 
keraklisi tanlab olinadi. Ichida keraklisi tanlab olinadi. «qurollar qatori»da joylashgan ayrim 
tugmalar shu imkoniyatga ega.) 
3. 
(Zoom)-masshtabni o‘zgartirish imkonini beradi. Bu tugma vizifasi va 
imkoniyatlari to‘g‘risida, mavzumizning yuqori qismida aytib o‘tkan edik. 
Lekin bu tugmaning yana bir qo‘shimcha vazifasi bor, ya‘ni 2-dagi ishlar bajarilib, 
tugma tanlansa, bu tugma bizga saxifani ekran bo‘yicha joylashishini o‘zgartirish 
imkonini beradi. (chap tugma bosiq turilgan xolda) 
4. 
(Freehand Tool)-Ixtiyoriy chiziq chizish imkonini beruvchi buyruqlardan 
iborat, ya‘ni: 
,bu tugmalarning o‘zining yakka vazifasiga ega, lekin 
ularning barchasi qaysidir bir ko‘rinishdagi egri chiziq chizish imkonini. 

---

5.
(Rectangle Tool-F6)-to‘rt burchak chizish imkonini beradi. 
6.
(Ellipse Tool-F7)-ellips, aylana chizish imkonini beradi. 
7.
(Polygon Tool)-ko‘pburchaklar, jadvallar chizish imkonini beradi. Bu tugma 
qo‘shimcha tugmalardan iborat:
13-rasm. 
13-rasmda ko‘rinib turganinggizdek xar bir tugmaga tegishli bo‘lgan ob‘ekt saxifada 
chizilib 
ko‘rsatilgan. 
Oynaning 
yuqori 
qismida 
joylashgan 
qator yordamida belgilangan ob‘ekt ustida xar xil ishlarni bajarish mumkin. 
8. 
(Basic Chapes)-o‘ziga xos rasmlarni chizish imkonini beruvchi buyruqlardan 
tashkil topgan. (14-rasm) 
14-rasm. 
9. 
(Text Tool-F8)-Matn yozish imkonini beradi. 

---

10. 
(Interactive Blend Tool)-tayyor ob‘ektlarni o‘zgartirish imkonini beruvchi 
buyruqlardan tashkil topkan. 
-bu tugmalarning xammasi o‘ziga 
yarasha vazifaga ega. 
11. 
(Eyedropper Tool)-rang tanlash va fon berish imkonini beruvchi 
buyruqlardan iborat. (
) 
A) 
-ob‘ektlardan rang tanlash imkonini beradi. 
B) 
-fon berish imkonini beradi. 
12. 
(Outline Tool)-chiziqlar ustida xar xil ishlarni bajarish imkonini beruvchi 
buyruqlardan iborat. 
-bu tugmalar bari o‘ziga 
yarasha vazifaga ega. 
13. 
(Fill Tool)-bu tugma belgilangan ob‘ektlarning ichiga rang, xar xil fonlar 
berish imkonini beruvchi buyruqlardan tashkil topgan. Bu tugmaning vazifalarini Objekt 
Properties oynasi orqali xam bajarish mumkin. 
. Bu tugmalar xar biri o‘ziga xos vazifaga ega. 
Ularning vazifalari va imkoniyatlari bilan yuqorida to‘liq tanishib o‘tilgan. 
14. 
(Interactive Fill Tool)-Gradient bo‘yash. Bu ikki tipdan iborat. 
-Bu tugmalar gradient bo‘yash uchun ishlatiladi. 
Nazorat savollari: 
1.
«qurollar paneli» nima vazifa bajaradi? 
2.
Lineykaning o‘lchov birliklarini qanday o‘zgartirish mumkin? 
3.
«qurollar paneli»da mavjud bo‘lgan tugmalarning vazifalarini klaviaturada qanday 
tugmalar yordamida bajarish mumkin? 
4.
Koordinata setkalari deganda nimani tushunasiz? 
5.
Setka chiziqlari orasidagi masofani qanday o‘zgartirish mumkin? 
Amaliy mashg‘ulot: 
1.
Corel Draw dasturini ishga tushiriladi (Pusk-Programmi). quyidagi oyna paydo 
bo‘ladi. (Yuqoridagi 1-rasm) 
2.
«qurollar paneli»da 
(Rectangle Tool) tugmasi tanlanadi. Xujjatga 
to‘rtburchak chiziladi. 
3.
Ranglar palitrasida to‘rtburchakka ichki va ichki rang beriladi.
4.
(Interactive Blend Tool) tugmalar to‘plamida 
(Interactive Extrude Tool)
tugmasi tanlanadi. 
5.
Belgilangan ob‘ektning chap past burchagidagi marker ustiga sichqoncha 
ko‘rsatkichi olib boriladi. To‘rtburchakning chap burchagini yuqoriga siljitamiz. Va 
sichqonchaning chap tugmasini qo‘yi yuboramiz. 
Natijada Kub xosil bo‘ladi. 

---

Eslatma: CHiziq ko‘rinishi va rangi, to‘rtburchakning ichki ranglarini, fonlarni, 
kubning ko‘rinishini va kattaliklarini foydalanuvchi o‘z xoxishi bo‘yicha o‘zgartirishi 
mumkin. 
Umumiy savollar: 
1.
Ob‘ekt deganda nimani tushunamiz? 
2.
«qurollar paneli» (Property bar: Rectangle) yordamida qanday ishlarni ob‘ektlar 
ustida bajarish mumkin? 
3.
Ob‘ektlarni yaratishning qanday boshqa usullarini bilasizlar? 
4.
Klaviatura yordamida qanday qilib ob‘ektlardan nusxa olib, nusxani qo‘yish 
mumkin? 
5.
qanday qilib boshqa dasturlardan Corel Draw dasturiga boshqa ob‘ektlarni 
ko‘chirish mumkin? 
6.
Objekt Properties nimaga kerak? 
7.
Objekt Properties qanday tugmalardan iborat va ular nima vazifani bajaradi? 
8.
Ob‘ektlarga ichki rang berishining qanday usullari mavjud? 
9.
Ob‘ektlarda chegarani o‘zgartirish uchun qanday usullardan foydalanish mumkin? 
10.
Objekt Properties oynani qanday usullardan foydalanib ekranga chiqarib qo‘yish 
mumkin va qanday olib tashlash mumkin? 
11.
CHiziq qalinligini, rangini, tipini o‘zgartirishning yana qanday usullarini bilasiz? 
12.
Menyu bilan qanday ishlarni qanday bajarish mumkin? 
13.
Ob‘ektni joylashtirish deganda nimani tushunishimiz kerak? 
14.
Ko‘rinish rejimlari necha xil bo‘ladi? 
15.
Ko‘rinish rejimlari imkoniyatlari nimadan iborat? 
16.
Ko‘rinish masshtabini o‘zgartirish uchun qaysi paneldan foydalaniladi va u panel 
qaysi tugmalardan iborat? Ularning vazifalarini sanab o‘ting? 
17.
View Manager (Ko‘rinish dispetcheri) nima vazifani bajaradi? View Manager 
(Ko‘rinish dispetcheri) qanday tugmalardan iborat va ular qanday vazifa bajaradi? 
18.
Masshtabni o‘zgartirishning yana qanday usullarini bilasiz? 
19.
Masshtabni o‘zgartirishni klaviaturadan va sichqondan foydalanib qanday qilib 
qilish mumkin? 
20.
«qurollar paneli» nima vazifa bajaradi? 
21.
Lineykaning o‘lchov birliklarini qanday o‘zgartirish mumkin? 
22.
«qurollar qatori»da mavjud bo‘lgan tugmalarning vazifalarini klaviaturada qanday 
tugmalar yordamida bajarish mumkin? 
23.
Koordinata setkalari deganda nimani tushunasiz? 
24.
Setka chiziqlari orasidagi masofani qanday o‘zgartirish mumkin? 
25.
Objekt Properties nimaga kerak? 
26.
Objekt Properties qanday tugmalardan iborat va ular nima vazifani bajaradi? 

---

27.
Ob‘ektlarga ichki rang berishining yana qanday usullari mavjud? 
28.
Ob‘ektlarda chegarani o‘zgartirish uchun yana qanday usullardan foydalanish 
mumkin? 
29.
Objekt Properties oynani qanday usullardan foydalanib ekranga chiqarib qo‘yish 
mumkin va qanday olib tashlash mumkin?