O`zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta'lim vazirligi

 
7-Mavzu: Osiyo mamlakatlarida ta`lim-tarbiya jarayonining o`ziga xos xususiyatlari. 
1. YAponiya ta`lim tizimi va uning tarkibi. 
2. Boshlang`ich, o`rta ta`lim jarayonini tashkil qilish mazmuni. 
3. O`rta maxsus va hunar-texnika ta`limi.
 
Tayanch iboralar:
O`rta maxsus va hunar-texnika ta`limining mazmunini, YApon ta`limining 
mumtoz shakllanishi 1867 — 1868 yillardagi mamlakat hukmdori Meydzi tomonidan amalga 
oshirilgan islohotlar, YAponiyada 1872 yilda «Ta`lim haqida Qonun»
 
Nazorat savollari: 
1. YAponiya ta`lim tizimi va uning tarkibini izohlang. 
2. Boshlang`ich, o`rta ta`lim jarayonini tashkil qilish qanday amalga
oshiriladi? 
3. O`rta maxsus va hunar-texnika ta`limining mazmunini yoritib bering.
Adabiyotlar: 
3.
J.G`. Yo`ldoshev ―Xorijda ta`lim‖ T., 1995y. 
2. B.F. Vulfson ―Sravnitelnaya pedagogika‖ M., 2003 y. 
3. N.X. Takanaev «CHet ellar pedagogikasi tarixi‖-T, 1959 y. 
4. M.A. Sokolova va boshqalar «Qiyosiy pedagogika‖-T, 1983 y. 
5. ―The word book enceclopedia‖, 1994 y. 1-jild. 
Iqtisodiy qudrati jihatidan YAponiya jahonda Amerika Qo`shma SHtatlaridan keyin ikkinchi 
o`rinda turadi. Jahonning ko`zga ko`ringan ruxshunoslari va iqtisodchilari YAponiya 
rivojlanishidagi bu ulkan parvozni mamlakatda ta`lim tizimlari taraqqiyotiga berilgan yuqori 
darajadagi e`tibor samarasi, deya qayd etadilar. Bu bejiz emas. Kun chiqish mamlakati deb 

---

- 89 - 
yuritiladigan bu o`lkada ta`lim tizimlarini bosqichma-bosqich takomillashtirib borilishiga hukumat, 
xususiy 
kompaniyalar, 
jamoat 
tashkilotlari, 
ota-onalar 
qanchalik 
omilkorlik 
bilan 
yondashayotganliklarini hisobga olsak, jahon ilmiy tadqiqotchilarining yuqoridagi xulosalari asosli 
ekanligining guvohi bo`lamiz.
Tabiiyki, YAponiya ta`lim tizimlarining yuksak parvozi o`z-o`zidan bo`lgani yo`q. Uning ham 
o`ziga xos inqirozi va muammolari bo`lgan. Bularni to`liqroq tasavvur qilish uchun mamlakat 
pedagogik tamoyillari va taraqqiyotining tarixiy bosqichlariga nazar tashlash maqsadga muvofiq.
YApon ta`limining mumtoz shakllanishi 1867 — 1868 yillardagi mamlakat hukmdori Meydzi 
tomonidan amalga oshirilgan islohotlarga borib taqaladi. Bu hukmdorning o`z oldiga qo`ygan ikki 
qat`iy shiori bo`lib, biri «Fukoku- kioxsi‖ — boyish, mamlakatni mustahkamlash va harbiylashtirish, 
ikkinchisi esa «Siokusan kogio‖ — ilg`or G`arb ishlab chiqarish texnologiyasi asosida mamlakat 
iqtisodiyotini rivojlantirish edi. Meydzi bu ikki maqsadni amalga oshirishning bosh omili ta`lim 
tizimlarini tubdan o`zgartirish va yangilashda deb hisoblardi.
Davlat boshlig`ining bu xulosalari YAponiyada 1872 yilda «Ta`lim haqida Qonun» qabul 
qilinishiga olib keldi. Qonunga muvofiq tez orada eski uslubdagi ta`lim tizimi o`rnida mamlakat 
rivojlanishini ta`minlashga samarali xizmat qiluvchi yangi yo`nalishdagi 53750 ta boshlang`ich 256 
ta o`rta maktab, 8 ta dorilfunun tashkil etildi. Bu o`quv yurtlaridagi ta`lim shakllari ma`rifatli G`arb 
ta`lim uslublari bilan uyg`unlashtirildi, 1890 yilga kelib ilgarigi 3.4 yillik boshlang`ich maktablar 
muntazam 4 yillikka aylantirildi va u bepul amalga oshirila boshlandi.
1908 yildan boshlab YAponiyada boshlang`ich ta`lim majburiy 6 yillikka aylantirildi. O`quv-
tarbiya ishlari bepul amalga oshiriladigan bo`ldi. 1893 yildan e`tiboran YAponiyada kasb 
yo`nalishidagi dastlabki kollejlar paydo bo`la boshladi.
Birinchi dorilfunun 1886 yilda Tokioda tashkil etildi. Lekin bu dorilfununga oliy tabaqali 
aslzodalarning bolalari qabul qilinardi. Asr boshida mamlakatda ayollar uchun ham dorilfununlar 
tashkil etildi. Lekin bu bilim maskanlarida xotin-kizlar uchun faqat xo`jalik yuritish, oila 
iqtisodiyotidangina ta`lim berilardi.
1897 yilda Kiatoda ikkinchi dorilfunun ochildi. Ikkinchi jahon urushida YAponiya 
mag`lubiyatga uchragandan keyin mamlakat maorifi tizimlariga Amerika Qo`shma SHtatlari ta`lim 
tamoyillari kirib kela boshladi.
1946 yilda qabul qilingan Konstitusiya YAponiya fuqarolarining ta`lim sohasidagi huquq va 
burchlarini belgilab berdi. Unda «Layoqatiga ko`ra barcha fuqarolar bilim olish huquqiga ega. 
Barcha bolalar bepul umumiy ta`lim olishlari shart» ekanligi belgilab qo`yilgan.
1947 yilda qabul qilingan «Ta`lim haqida Qonun» YAponiya Konstitusiyasi ruhiga uyg`un 
bo`lib, mamlakatda ta`limning maqsad va vazifalarini to`la ifoda etadi. Unda, jumladan, shunday 
deyiladi: «Biz shaxsiy g`ururi bor, o`zining qobiliyati va imkoniyatiga ishonuvchi, haqiqat va 
tinchlikni sevuvchi odamlarni tarbiyalaymiz, toki ular ko`p qirrali madaniyat sohibi bo`lsinlar». 
SHunday qilib, YAponiyaning Ta`lim, fan va madaniyat vazirligi boshqaruvi hozirgi paytda qat`iy 
markazlashdi, ilg`or xalqaro standartlar darajasidagi yapon ta`lim tizimlari qaror topdi.