2-mavzu. AVTOMOBILNING TORTISH
-
TEZLIK XUSUSIYATI
Reja:
1. Avtomobilga ta`sir etuvchi kuchlar balansi va uning grafigi.
2. Avtomobilga ta`sir etuvchi kuchlar quvvatining balansi va grafigi.
3. Avtomobilning dinamik faktori.
4. Avtomobilning dinamik pasporti
5. Avtomobilning tezlana olishi.
6. Avtomobilning shigov bilan balandlikka chiqishi.
Avtomobilga ta`sir etuvchi kuchlar balansi
va uning grafigi.
Avtomobilning harakat tenglamasidagi yetakchi g‘ildirak urinma reaksiyasi X
2
ning o‘zgaruvchan harakat uchun qiymati:
2
2
2
2
f
a
k
k
tr
tr
M
k
R
j
r
I
i
I
R
X
−
+
−
=
Oldingi g‘ildirak yetakchi bo‘maganda
i
tr
=0
;
R
k
=0;
2
2
2
)
(
1
X
R
j
r
I
X
f
a
k
k
−
−
=
,
X
1
qiymatlar avtomobilning harakat tenglamasiga qo‘yilsa va
R
f1
+R
f2
=R
f
ni xisobga olib,
ba’zi bir o‘zgarishlar kiritilsa, kuchlar balansi tenglamasi quyidagicha yoziladi:
R
k
- R
i
- R
f
-R
ja
-R
w
=0
yoki
R
k
=R
i
+R
f
+R
ja
+R
w
.
(32)
Bu tenglama kuchlar (tortish)
balansi tenglamasi deyilib, grafigi 12-rasmda
ko‘rsatilganidek tasvirlanadi. Bu grafikda R
k
ning bir uzatma uchun o‘zgarish chizig‘i
ko‘rsatilgan. ( 32 ) tenglamaning ung tomonidagi funktsiyalarning qiymatlari grafikda
ko‘rsatiladi.
12-rasm. Avtomobilning kuchlar balansi grafigi.
Xosil bo‘lgan chiziqlar grafik usulda qo‘shilsa
R
ψ
+ R
w
chizig‘i xosil bo‘ladi.
R
k
bilan kesilgan nuqtasi (A nuqta) avtomobilning maksimal tezlik qiymatini ko‘rsatadi.
R
ja
ordinatasi tortish kuchining sarflanmagan qismi bo‘lib, avtomobilga tezlanish berish
uchun zarur.
Kuchlar balansi grafigi avtomobilning tekis harakatining dinamik ko‘rsatkichlarini
aniqlash uchun kerak. Maksimal tezlik
R
k
va
R
ψ
+ R
w
chiziqlar kesishgan nuqtaning
abstsissasi bilan aniqlanadi. Bu vaqtda zapas tortish kuchi bo‘lmaydi, tezlanish ham
nulga teng. Agar
R
k
umumiy qarshilik chizig‘idan pastda, yahni
R
k
< R
ψ
+ R
w
bo‘lsa
(II-II kesim), avtomobil faqat sekinlanish bilan harakat qiladi.
Avtomobil
v
a1
tezlik
bilan harakatlanayotganda
R
i
ning qiymatini topish uchun
uning ordinatasi masshtabga ko‘paytiriladi. Boshqa
kuchlar qiymati ham shunday
aniqlanadi.
Kuchlar balansi grafit yordamida yetakchi g‘ildirakning shataksiramaslik
xossasini tekshirish mumkin. Tishlashish koeffitsientining biror qiymati uchun
R
φ
= G
2
φ
topilib, 12-rasmda ko‘rsatilganidek gorizontal chiziq o‘tkaziladn.
R
k
< R
φ
sharti
v
a2
tezligidan katta,
lekin
v
a3
tezligidan kichik qiymatlarda bajariladi va bunda g‘ildirak
shataksiramasdai harakatlanadi.
v
a3
- v
a2
diapazonda
R
k
> R
φ
bo‘lgani uchun yetakchi
g‘ildirak shataksirab harakatlanadi. Agar
R
k
= R
φ
bo‘lsa, yahni kontrol nuqtalar
v
a2
va
v
a3
tezliklarga to‘g‘ri kelsa, avtomobil noturgun harakatda bo‘ladi. Agar avtomobil
R
φ
tishlashish kuchiga ega bo‘lib, unga pastki uzatmalar qo‘shilsa,
R
k
>> R
φ
bo‘lgani
uchun avtomobil harakatlanish xususiyatini yo‘qotadi. 12-rasmda ko‘rsatilgan uzatma
tezlikning hamma diapazonida harakat qilishi uchun drossel-zaslonkani bir oz yopib
R
k
ning qiymatini kamaytirish kerak.
Avtomobil harakati tenglamasi hamma kuchlar shartli ravishda musbat qiymat
olingan. Aslida, harakatning harakteriga karab (tezlanish, sekinlanish, balandlikka yoki
pastlikka harakatlanish)
R
i
, R
ja
kuchlar avtomobil harakatiga
yoki yordam berishi
yoxud qarshilik qilishi mumkin. SHuning uchun avtomobil tezlanish bilan balandlikka
harakatlansa +
R
i
, +R
ja
sekinlanish bilan pastlikka harakatlansa -
R
i
, -
R
ja
deb olinadi.