O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi davlat universitetining pedagogika instituti

Topshiriq.
Matndagi yasama so‘zlarni ko‘chirib yozing va ular ishtirokida bir nechta
gap tuzing. 
Topshiriq.
O‘zingiz kuz fasli haqida kichik hikoya tuzing. 
Topshiriq.
Yod oling. 
Yer haydasang, kuz hayda, 
Kuz haydamasang yuz hayda. 
Jo‘jani kuzda sanaydilar. 
Kuzning qozoni quyuq qaynaydi. 
Topshiriq.
Kuz so‘ziga nisbatan qo‘llanadigan sifatlashlarni topib, gaplar tuzing.
Oltin, kumush, zumrad. Saxiy, oq ko‘ngil, qo‘li ochiq. 
10-MAVZU. NUTQIMIZ KO’RKI. IBORALARNING TURLARI VA USLUBIY 
XUSUSIYATLARI 
 
Nutqimiz ko’rki 
 
Nutq 
madaniyatining 
birinchi 
bosqichda 
hisoblanmish 
nutqning 
to`g`riligi 
kommunikativ sifati uning adabiy til me`yorlariga muvofiqligini belgilaydi. 
Tilning lug`at boyligini yetarli darajada bilmasdan turib madaniy nutq tuzish mumkin 
emas. Nutq madaniyati so`zlarni nutq uchun tanlashda ayni shu leksikologiyaning 
ma`lumotlariga tayanadi. 
Nutq madaniyatidagi bosh masala, tildan maqsadga muvofiq foydalanishdir, demak tilni 
qo`llashning real ijtimoiy jarayonlarni tahlil qilish bu sohaning muhim yo`nalishidan biridir. 
Kishilar o`rtasidagi muloqotni talab darajasida ta`minlay oladigan nutq to`g`ri bo`lishi 
bilan bir qatorda aniqlik sifatiga ham ega bo`lishi shart. 
Har qanday xalqning, har bir shaxsning kim ekanligi, uning o`z ona tiliga, o`z milliy 
qadriyatlariga munosabati bilan ham o`lchanadiki, bu haqiqatni unitishga haqqimiz yo`q. 
Tilimizning mavqei, ma`rifati, madaniyati uchun kurash har birimizning muqaddas 
burchimizdir. 
Darhaqiqat, nutq madaniyati shakllanish, qurilish, taraqqiyot nuqtayi nazaridan tilning 
ijtimoiy shartlanganligi, “tilning jamiyatga, jamiyatning tilga ta`sirini” o`rganuvchi fan sifatida 
qaralmog`i lozim. Vaholangki, ijtimoiy lingvistika hayot qonuniyatlarini til faktlari asosida 
o`rganar ekan, uning o`ziga xos xususiyatlarini anglamoq va tushunib yetmoq lozim bo`ladi. 
Avvalambor, nutq madaniyati bir necha termin ostida nomlanishi bunga yaqqol misoldir. 
Adabiy til tushunchasi hayotning barcha jabhalari uchun xos bo`lgan hodisa sifatida 
anglashiladi, tushiuniladi, idrok etiladi. Muhimi shundaki, adabiy tilni hamma bab – barovar 
qabul qilishi, ya`ni ishchimi, ziyolimi, rahbarmi kim bo`lishidan qat`iy nazar unga rivoya 

---

77 
qilgan holda foydalanish lozim bo`ladi. Qolaversa, adabiy til har xil harakatdagi tushunchlar 
bilan ifodalanib unda milliy xususiyatlar ham sinxron planda hamda rangbarang ma`no 
ifodalovchi tarixiy (diaxron) planda o`rganiladi. Bu esa adabiy tilning, imkoniyati keng 
ekanligini ifodalaydi. Shubxasiz, adabiy tilning, umumxalq tilining boshqa ko`rinishlaridan 
tamomila farqlanib turishini ta`minlaydi.