O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi sh. Shodmonov, T. Jo'Rayev

agrar islohotning hozirgi kundagi ustuvor yo'nalishidir.
Bu yo'nalishda kommunal va injenerlik tizimlarining keng tarmog'ini yaratish, serviz va 

---

maishiy xizmat tarmog'ini shakllantirish muhim vazifa hisoblanadi. 
Shu vazifani bajarish yo'lida keyingi yillarda ham qishloq ijtimoiy infratuzilmasini 
rivojtantirish hamda qishloq aholisini ichimlik suvi va tabiiy gaz bilan ta'minlash dasturini amalga 
oshirish ishlari davom ettirildi. Qishloqlarda 1965 km suv quvurlari tarmog'i ishga tushirildi, 4844 
km gaz tarmoqlari qurildi. Mablag' bilan ta'minlanadigan barcha manbalar hisobidan 1998 yidda 
umumiy maydoni 6,83 mln kv.m uy-joy binolari foydalanishga topshirildi. 
Yuqorida tilga olingan agrar islohotlarni amalga oshirishning barcha yo'nalishlari 
respublikaning xususiyatlari va bozor iqtisodiyotiga o'tish talablaridan kelib chiqadi. 
Mavjud iqtisodiy tizimning izchillik bilan bozor munosabatlariga o'sib o'tishida 
moliya-
kredit sohasini isloh qilish 
alohida o'rin tutadi. Moliyaviy munosabatlarda davlat budjeti 
tanqisligini kamaytirib borish, budjetdan beriladigan dotatsiyalar va subsidiyalarni bosqichma-
bosqich qisqartirish, birinchi darajali, eng zarur umumdavlat ehtiyojlari uchungina budjetdan 
mablag' ajratish, xalq xo'jaligini rivojlantirishda investitsiya kreditlaridan keng foydalanish 
islohotlarning asosiy yo'nalishlari hisoblanadi. 
Kredit sohasidagi islohotlar bank tizimshsh takomillashtirish, banklarning mustaqilligini va 
pul muomalasi uchun javobgarligini oshirishga qaratiladi. Shu maqsadda Respublikada markaziy 
bank hamda keng tarmoqli tijorat va xususiy banklardan iborat ikki bosqichli bank tizimi vujudga 
keltirildi. Markaziy bank zimmasiga federal rezerv tizimiga xos bo'lgan vazifalar yuklatildi. 
Ixtisoslashgan aksiyadorlik - tijorat banklari («G'alla banki», «Tadbirkor bank», «Savdogar bank», 
«Paxta bank» va boshqa banklar) shakllantirildi. 
Iqtisodiyotni isloh qilishning eng asosiy muammolaridan biri narxlarni erkinlashtirishdir. 
Narxlarning erkin shakllanishi uchun narxlar tizimini isloh qilish ham zarurdir. Dastlab davlat xarid 
narxlarining amal qilish doirasi qisqartiriladi va keyin ichki narxlar jahon narxlariga 
muvofiqlashtirib boriladi. Shuningdek, narxlarni erkinlashtirishda xom ashyo va mahsulot ayrim 
turlarining, narx-navo bilan aholi va korxopalar daromadlari o'rtasidagi tenglikka erishishga harakat 
qilinadi. 
Respublikada islohotlarni asta-sekin va bosqichma-bosqich amalga oshirish prinsipi, 
narxlarni erkinlashtirishda yondashishga ayniqsa yorqin namoyon bo'ladi. 
Islohotlar boshlanishdan oldingi davrda respublikada narx-navoning nomutanosib tizimi 
tarkib topgan edi. Xom ashyo va qishloq xo'jalik mahsulotlari narxi pasaytirilib, ishlov beruvchi va 
qayta ishlovchi tarmoqlar tovarlarining narxi sun'iy ravishda oshirib borilgan edi. Bundan ko'rilgan 
katta zarar respublikani dotatsiya oluvchi mintaqaga aylantirib qo'ydi. 
Narx belgilashdagi nomutanosibliklar tufayli butun tarmoqlar, shu jumladan qishloq 
xo'jaligidagi ko'plab korxonalar zarar ko'rib ishladi. Xalq xo'jalik tarmoqlari ko'rgan zarar, ayrim 
mahsulot turlari (don, un va boshqa oziq-ovqat mahsulotlari) yetishtirishga qilingan xarajatlar va 
turli ijtimoiy imtiyozlar berishdan ko'rilgan zarar budjet mablag'lari hisobidan qoplanar edi. 1991 
yil shu maqsadda sarflangan mablag' respublika budjeti jami xarajatlarining 12% dan ortishni 
tashkil qilgan. 
Bularning hammasi narxlar islohotini amalga oshirishga real vaziyatni va aholining mavjud 
turmush darajasini xisobga olib, oldindan ishlab chiqiltan dastur asosida yondashishni talab qiladi. 
Narxlar islohoti boshlangandan 1994 yilgacha hamma turdagi xom ashyo va mahsulotlar 
bo'yicha erkin narxlarga o'tildi, barcha iste'mol mollari narxi ustidan davlat nazorati bekor qilindi. 
Isloh qilishning dastlabki davrida (1992 yil) keng doiradagi ishlab chiqarish-texnik vositasi 
bo'lgan mahsulotlar, ayrim turdagi xalq iste'mol mollari, bajarilgan ishlar va xizmatlarning 
kelishilgan narxlari va tariflarga o'tildi. Aholini himoyalash maqsadida cheklangan doiradagi oziq-
ovqat va sanoat tovarlari narxlarining chegarasi belgilab qo'yildi. 
Narxlar islohotining navbatdagi bosqichida (1993 yil) kelishilgan ulgurji narxlarni davlat 
tomonidan tartibga solish to'lig'icha to'xtatildi. Narxlarni erkinlashtirshining oxirgi bosqichida 
(1994 yil oktabr-noyabr) xalq iste'mol mollari asosiy turlarining narxi erkin qo'yib yuborildi. 
Shunday qilib, iqtisodiyotni isloh qilishnint birinchi bosqichi narxlarni to'liq erkinlashtirish 
bilan tugadi. 
Iqtisodiy islohotlarni amalga oshirish boshqarishning tegishli tizimini yaratishni talab qiladi. 
Shunga asosan respublikada butun xalq xo'jaligini, tarmoqlar va hududlarni boshqarishning eng 
maqbul va hozirgi davrga mos bo'lgan tuzilmalari ishlab chiqildi. 
Ko'plab markaziy iqtisodiy organlar va vazirliklar tugatildi (Davlat reja qo'mitasi, Davlat 

---

ta'minot qo'mitasi, Davlat narxlar qo'mitasi, Davlat agro-sanoat qo'mitasi va boshqa qo'mita hamda 
vazirliklar) yoki ularning faoliyati tubdan qayta qurildi. Faoliyati tugatilgai ma'muriy apparatlar 
o'rniga yangi boshqarish bo'g'inlari tuzildi. 
Masalan, Makro iqtisodiyot va statistika vazirligi, Respublika ulgurji va birja savdosi 
aksiyadorlik uyushmasi, antimonopol va narx-navo siyosatini o'tkazish boshqarmasi kabilar shular 
jumlasidandir. 
Respublika Moliya vazirligi va Markaziy bankining vazifalari hamda tarkibiy tuzilishi ancha 
o'zgartirildi. 
Masalan, Moliya vazirligi zimmasiga Respublika budjetini vujudga keltirish bilan bir 
qatorda, davlat soliq siyosatining asosiy yo'nalishlari va qoidalarini ishlab chiqish, valuta ishlarni 
boshqarish vazifasi yuklatildi. 
Nazorat organlari faoliyatini tartibga solish, davlataing yagona soliq va bojxona siyosatini 
o'tkazish maqsadida Davlat soliq qo'mitasi va Bojxona qo'mitasi tuzildi. O'tkaziladigan iqtisodiy 
islohot ishlarini muvofiqlashtirib turish uchun Prezident huzurida iqtisodiy islohot, tadbirkorlik va 
chet el investitsiyalari bo'yicha idoralararo kengash tuzildi. 
Ko'p ukladli iqtisodiyotni shakllantirish, tadbirkorlikni, qo'llab-quvvatlash, mulkni davlat 
tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish dasturlarini ishlab chiqish kabi vazifalarni bajarish uchun 
Davlat mulkini boshqarish va tadbirkorlikn qo'llab-quvvatlash davlat qo'mitasi tuzildi. 
Tashqi iqtisodiy aloqalarni boshqarish va shu soha korxonalari faoliyatini muvofiqlashtirib 
turish uchun tashqi iqgisodiy aloqalar vazirligi tuzildi. 
Respublika iqtisodiyotining tarmoqlari va ayrim sohalarini boshqarish tizimida ham chuqur 
tarkibiy o'zgarishlar ro'y berdi. Tarmoq vazirliklari uyushmalarga, kotssernlarga, korporatsiyalar, 
uyushmalar va boshqa xo'jalik birlashmalariga aylantirish bilan batamom tugatildi. Transport, 
turizm, madaniyat, kinolashtirish kabi faoliyat sohalaritsa milliy kompaniyalar tuzildi. 
Boshqarishning mahalliy darajasida (viloyat, tuman, shahar) ijroiya — boshqaruv 
vazifalarini bajarish uchun hokimlik joriy qilindi. Quyi bo'g'in boshqaruvida korxona va 
tashkilotlarga iqtisodiy erkinlik berilib, ular yangicha ish uslubiga o'tdi. 
Isloh qilish natijasida tarkib topgan boshqaruv tizimi bozor iqtisodiyotiga o'tib borish bilan 
yanada takomillashib rivojlanib boradi. 
Bozor islohotlari bozor infratuzilmasini yaratshi chora-tadbirlarini ham qamrab oladi. Bunda 
moliya, bank-kredit tizimi muassasalari, sug'urta, auditorlik, yuridik va konsalting firmalari hamda 
kompaniyalarini, birja tizimini yaratish taqozo qilinadi. 
Respublikada bozor infratuzilmasini yaratish bir qator yo'nalishlar bo'yicha bordi. Birinchi 
yo'nalish bo'yicha tovar-xom ashyo birjasi tizimi rivojlandi. Bu, o'z navbatida, brokerlik va dilerlik 
idoralari, savdo uylari, vositachi firmalar paydo bo'lishiga olib keldi. 
Ikkinchi yo'nalishda kapital bozorining ishini ta'minlaydigan tuzilmalar vujudga keltirildi. 
Kredit resurslari bozori va valuta bozori vujudga keltirildi hamda davlatga qarashli bo'lmagan 
sug'urta kompaniyalari tuzildi. 
Uchinchi yunalish mehnat bozorini shakllantirishdan iborat bo'lib, bu sohada 240 dan ortiq 
mehnat birjasini o'z ichiga oluvchi katta tarmoq tuzildi. 
Bozor islohotlari tashqi iqtisodiy aloqalirga ham tegishgidir. Bu sohada islohotlarni amalga 
oshirish borasida respublikaning zamonaviy tashqi iqtisodiy kompleksi mutlaqo yangidan 
shakllantirildi, tashqi iqtisodiy faoliyatni boshqarishning moxiyat e'tibori bilan yangi mexanizmi 
vujudga keltirildi. Tashqi iqtisodiy faoliyat bilan shug'ullanishi zarur bo'lgan muassasalar (tashqi 
iqtisodiy aloqa vazirliga, Tashqi iqtisodiy faoliyat milliy banki, bojxonalar xizmati) barpo etildi. 
Respublikaning barcha vazirliklari va idoralari, korxonalarvda tashqi iqtisodiy faoliyat bilan 
shug'ullanuvchi maxsus bo'limlar, tashkilotlar va firmalar tuzildi. 
Tub iqtisodiy islohotlarni amalga oshirish va bozor munosabatlariga asoslangan 
iqtisodiyotni barpo etish asosiy maqsad emas. Barcha islohotlarning asl maqsadi insonga munosib 
yashash va faoliyat ko'rsatish sharoitlarini vujudga keltirishdan iborat. Shu sababli iqtisodiy 
islohotlarni amalga oshirishning butun davri davomida aholini ijtimoiy himoyalash bo'yicha chora-
tadbirlar ko'rish obyektiv zaruriyatdir. 
Respublikada aholini ijtimoiy himoyalash chora-tadbirlari quyidagi yo'nalishlar bo'yicha 
amalga oshirildi. 
Birinchi yo'nalish - narxlar erkinlashtirilishi va pulning qadrsizlanshp darajasi ortib borshpi 

---

munosabata bilan daromadlarning eng kam va o'rtacha darajasini muntazam oshirib borish. 
Ikkinchi yo'nalish — Respublikaning ichki iste'mol bozorini himoya qilish hamda oziq-
ovqat mahsulotlari va sanoat mollari asosiy turlari iste'molini muayyan darajada saqlab turish. 
Uchinchi yo'nalish islohotlarning dastlabki bosqichida aholining kam ta'minlangan 
tabaqalarini ijgimoiy himoyalash va qo'llab-quvvatlash. 
Respublika uchun ijtimoiy ximoyalash tizimini tanlab olishda xalqning uzoq yillar davomida 
qaror topgan ma'naviy ahloqiy qadriyatlari, turmush tarzi va dunyoqarash xususiyatlari hisobga 
olinadi. 
Shunday qilib, islohotlarning barcha yo'nalishlari mavjud iqtisodiy tizimning izchillik bilan 
bozor iqtisodiyotiga o'sib o'gishiga qaratildi. Bu islohotlar O'zbekistonning mustaqilligini iqtisodiy 
jihatdan ta'minlash, uni iqtisodiy Xihatdan rivojlangan va xalqaro miqyosda obro'-e'tiborli 
mamlakatga aylantirishga xizmat qiladi.