O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi sh. Shodmonov, T. Jo'Rayev

11-chizma. iqshsodii sikl
Tanazzul fazasida ishlab chiqarysh va bandlilik qisqaradi, ammo narxlar pasayish tamoyiliga 
berilmaydi. Tanazzulning quyi nuqtasida ishlab chiqarish va bandlilik o'zining eng past darajasiga 
erishishi bilan xarakterlanadi. 
Iqtisodiy ipqiroz deb ishlab chiqarish hajminipg kesknp tushib ketishiga aytiladi.
Inqirozning sababi shundan iboratki, jamiyatda ishlab chiqarilgan tovarlar massasi to'lovga 
qobil talabga mos kelmay (undan oshib ketadi yoki kam bo'ladi) qoladi. Natijada ishlab 
chiqarishning bir qismi to'xtab qoladi, tovarlar ishlab chiqarish kamayadi, ishlab chiqarishning 
o'sish davri utish: tushkunligi bilan almashiladi. Iqtisodiyotning tez o'sish davrlari ko'pincha 
ipflyatsiya, ya'ni narx darajasining ko'tarilishi bilan orqaga ketadi. Shunday davrlar ham bo'ladiki, 
bunda iqtisodiy o'sish bandlik va ishlab chiqarishning past darajasiga o'rin bsradi, ayrim hollarda 
narx darajasiiiig ko'tarilishi bilan birga ishsizlik ham keskin o'sadi. Qisqacha aytganda, iqtisodiy 
o'sishning uzoq muddatli tamoyillari ham ishsizlik, ham inflatsiya oqibatida uzulib qoladi va 

---

murakkablashadi. Inqirozlarning asosiy sababi takror ishlab chiqarishdagi beqarorlik va 
nomutanosibliklardir. Bu avvalo ishlab chiqarish va uning natijalarini o'zlashtirish o'rtasidagi 
nomutanosiblik bo'lib, u turli ishlab chiqarish usullari va iqtisodiy tizimning har xil nusxalarida turli 
shakllarida namoyon bo'ladi. 
Ishlab chiqarish bilan iste'mol, talab va taklif o'rtasidagi vaqti-vaqti bilan yuzaga kelib 
turadigan iomutanosibliklar ham iqtisodiy inqirozlarning yuzaga chiqish imkoniyatini saqlaydi. 
Iqtisodiyogdagi inqirozlardan bir ko'riniish yoki uniig bir turi 
tarkibiy inqirozlardir. 
Bu 
inqirozlarki ishlab-chiqarishning ayrim sohalari bilan tarmoqlar rivojlanishi o'rtasidagi chuqur 
nomutanosibliklar kellirib chiqaradi. 
Tarkibiy inqirozlar bilan iqtisodiy tebraniishar va shu jumladan iqtisodiy faollikning 
mavsumiy tebranishlari ham mavjud bo'ladi. Masalan, bayramlar arafasidagi xarid qilish, 
iste'molilik tovarlariniig faollik suratida, asosan chakana savdoda sezilarli har yillik tebranishlarga 
olib keladi. Qishloq xo'jaligi, avtomobil sanoati, qurilish ham qadaydir darajada mavsumiy 
tebranishlarga duchor bo'ladi. 
Iqtisodiy faollik iqtisodiyotdagi uzoq muddatli tamoyillarga, ya'ni uzoq muddatli davr, 
masalan, 25, 50 ski 100 yil davomida iqtisodiy faollikni ortishi yoki pasayishiga bog'liq. Bu yerda 
shuni ta'kidlash lozimki, ayrim mamlakatlarda (masalan LQSH) uzoq muddatli tamoyili sezilarli 
iqtisodiy o'sish bilan xarakterlansa, boshqalari uchun iqtisodiy o'sishning sekinlashuvi xos. 
Iqtisodiy faollikning tebraishini tushuntiruvchi ko'p qarashlar mavjud bo'lishiga qaramasdan 
ko'pchilik iqtisodchilar, ishlab chiqarish va bandlik darajasini bevosita aniqlovchi omil umumiy 
yoki yalpi sarflar darajasi hisoblanadi, deb tasdiqlaydi.