3 -maʼruza. Kompyuter tarmoqlarida ma’lumotlarni uzatish qurilmalari. Kontsentratorlar, kommutatorlar va marshrutizatorlar Reja

2.
 
Kommutatorlar 
 
Kommutator kadrlarni ishlash prinsipi buyicha mostdan farq kilmaydi. 
Kommutatorning mostdan farqi shundaki, agar most kadrlarni ketma-ket ishlasa, 
kommutator kadrlarni prallel ishlaydi. Buning sababi, most paydo bulgan vaktda 
tarmoqlar ko’p segmentlarga bulinmas va segmentlar orasidagi trafik xam uncha 
katta bo’lmagan. Usha vaktlarda tarmoqlar asosan ikki segmentga bo’linardi, ya’ni 
80 ga 20 % koidasiga amal qilinardi. Xuddi shu sabali “most” terminidan 
foydalanilgan. 1 Mbit/s intensivlikdagi ma’lumotlar oqimini ishlash uchun mostga 
bir prosessor blokining unumdorligi yetarli bo’lgan 
Hub – bu bir kirish va bir qancha chiqishga ega bo‘lgan tarmoq qurilmasidir. 
Signal uzatish tezligi 10/100/1000 Mbit/s bo‘ladi. Agar tarmoqni OSI modeli 
bo‘yicha yetti pag‘onaga bo‘ladigan bo‘lsak, xab birinchi pag‘onaga to‘g‘ri keladi. 
Hub’ni ishlash prinsipini ko‘rib chiqamiz. Hub 1 portga kelgan signalni nusxasini 
bir vaqtning o‘zida barcha portlarga junatadi. Shu vaqtda Hub’ga ulangan 
tarmoqning 
boshqa aktiv qurilmasidan ma’lumot junatiladi. Bunda shu portda 
signallarni yo‘qotilishi sodir bo‘ladi. Chunki Hub yarimdupleks rejimda ishlaydi. 
3-bo'lim
 

---

Bir portdan ham uzatib, ham qabul qilib olish imkoniyatiga ega emas. Hub asosan 
tarmoqning kichik segmentlarida qo‘llaniladi. Hub shu bilan birga xavfsizlik 
talablariga ham to‘liq javob bermaydi. U nusxalab yuborgan signal tarmoqdagi 
barcha kompyuter tarmoq adapteriga yetib kelishi mumkin. Bu esa ma’lumotga 
ruxsat etilmagan xolatda egalik qilishga olib keladi. Signalning nusxasini olib 
yuborish Hub ish faoliyatini sekinlashtiradi. Yuklanish ko‘payib ketadi. Natijada 
ma’lumotlar yo‘qolishiga olib keladi. Tarmoqda kompyuterlar soni oshib borgani 
sari Hub’ning FIK kamayib boradi. 
Switch – bir qancha segmentni birlashtiruvchi tarmoq kommutatoridir. Kommutator 
OSI modelining 2 – pag‘onasiga mos keladi. Tarmoq administratori tili bilan Switch 
– bu kommutator, Bridge(most) deb ham ataladi. Signal uzatish tezligi 10/100/1000 
Mbit/s bo‘ladi. Shu bilan birga kommutatorlarni bir – biri bilan bog‘lash uchun 
alohida 2/10 Gbit/s tezlikdagi portlar xam mavjud bo‘lib, to‘liq dupleks rejimda 
ishlaydi. U ma’lumotni nusxasini barcha portlarga yubormaydi. Aksincha paketda 
qabul qiluvchining adresi bo‘yicha signalni jo‘natadi. Kommutator tarmoqdagi 
kompyuterlarning MAS adresini o‘zining xotirasidagi jadvalda bir qancha muddatga 
saqlab qoladi. Bu esa paketlarni uzatilish tezligi, ishonchliligi va xavfsizligini 
oshiradi. Kommutator bufer xotirasida qabul qilgan signalni saqlab turadi. 
Kommutatorlar boshqariluvchi va boshqarilmaydigan turlarga bo‘linadi. 
Boshqariluvchi kommutatorning har bir portini aloxida segmentga biriktirish 
mumkin. Kommutator 48 portga ega bo‘lsa, uning juft raqamli portlarini 192.168.x.x 
ga, toq raqamli portlarini 172.57.x.x ga biriktirish mumkin. Yoki bo‘lmasa 10 – 
portni 20 – portga translyasiya qilish mumkin. Umuman olganda kommutatorlarning 
imkoniyatlari doirasi keng. Ularni turli soxalarda, turli maqsadlarda qo‘llash 
mumkin. Kommutatorlar yordamida WLAN hosil qilish mumkin. WLAN 
yordamida katta tarmoqlarni boshqarish yanada osonlashadi.
Kommutatorning mostdan asosiy farqi shundaki, u kommunikasion 
multiprosessor 
xususiyatiga 
egaligidadir. 
Boshqa 
cha 
kilib 
aytganda 
kommutatorning xar bir porti maxsus prosessor bilan jixozlangan. X,ar bir portning 
prosessori boshqa portlarga boglik bo’lmagan xolda kadrlarni mustakil ishlaydi 
(most algoritmi buyicha). Xuddi shu sababdan kommutatorning unumdorligi 
yagona prosessorli mostning unumdorligidan ancha yuqoridir. Demak, kommutator 
mostning yangi avlodi bo’lib, kadrlarni parallel ishlovini amalga oshiradi. 
Most va kommutatorlarning tarmoq topologiyalarini boglanishlaridagi 

---

cheklanishlari kommunikasion qurilmalar katoriga yana bir qurilma - 
marshrutizatorni paydo bo’lishiga olib keldi. Marshrutizatorlar mostlarga nisbatan 
yanayam ishonchli va yanayam samarali bo’lib, ayrim tarmoq kismlarining 
trafiklarini boshqa kismlardan ajratadi (izolyasiyalaydi). Marshrutizatorlar 
tugridan-tugri adreslash vositalari yordamida mantiqiy segmentlar xosil kiladilar. 
Ushbuni amalga oshirishda tarkiblashgan adreslash qo’llaniladi. Tarkiblashgan 
adres tarkibidagi tarmoqning maydon nomeri, kompyuterlarning maydon nomerlari 
bilan bir xil bulsa shu kompyuterlar bir segment tarkibiga mansub bo’ladilar. Shu 
segmentni tarmoq kismi (subnet) deb atashadi.