Andijon davlat universiteti umumiy pedagogika kafedrasi qiyosiy pedagogika

Oliy ta‘lim 
– universitet va institutlarda amalga oshiriladi. O’qituvchilar 
universitetlarning pedagogika fakultetlarida tayyorlanadi.
Boshlang’ich sinflarda – umumta‘lim asoslari (o’qish, yozuv, hisob malakalari) 
shakllantiriladi. O’quv soatlarining yarmi ona tiliga, chorak qismi matematikani 
o’rganishga ajratiladi. Qolgan soatlar – rasm, musiqa, mehnat, jismoniy tarbiyaga 
ajratiladi. Qisman tabiatshunoslik va tarixga doir ilmlar beriladi. Shunga qaramasdan 
boshlang’ich ta‘lim muddatlari turlicha (Germaniya – 3 yil, Chexoslavakiya – 4 yil), 
Bolgariya, Vengriya mamlakatlarida boshlang’ich sinflar o’quvchilari to’garaklar 
(raqs, harakatli o’yinlar) ga ham jalb qilinadi. 
Germaniyada o’quv rejasida I sinfga 21 soat, II sinfga 24 soat, III sinfga 26 soat 
(nemis tili, vatanshunoslik, matematika, mehnat, maktab qoshidagi uchastkada 
ishlash, rasm, musiqa, jismoniy tarbiya) ajratilgan. 
CHexoslavakiyada o’quv rejasida I sinfga - 20 soat, II sinfga - 22 soat, III sinfga 
– 24 soat, IV sinfga – 24 soat ajratilgan. 
Bolalar maktabga qabul qilinishidan oldin tibbiy ko’rikdan o’tkaziladi. Ko’p 
mamlakatlarda 1-2 yillarda sinfda qoldirilmaydi. 
Kuni uzaytirilgan guruhlarda o’quvchilarning 60-70 % i qamrab olingan. 
Hozirgi kunda pedagogik texnologiyaga asoslangan yangi o’quv dasturlari va 
rejalari joriy etilmoqda. Ta‘lim jarayoniga axborot texnologiyalari keng miqyosda 
kirib borayotir.
Germaniyada maktab ishlarining paydo bo’lishi xristianlik paydo bo’lgan VII 
asrga kelib taqaladi. Ko’pgina manastir va cherkovlar ochilishi bilan manastir va 
cherkovlar maktablari ochilgan. Yer egalari, ya‘ni, aristokratlarning (oq suyaklar) 
bolalari ritsarlik tarbiyasini olganlar. Dvaryan qizlari uchun esa ayollar manastirlik 
maxsus maktablariga borishgan. XII-XIII asrlarga kelib ta‘lim tizimiga ham 
o’zgarishlar sodir bo’lgan, shahar maktablari, litsey, tsex maktablarini ochish 
huquqiga ega bo’ldilar. Bora-bora davlat rivojlanib borishi bilan ta‘lim tizimiga ham 
o’zgarishlar sodir bo’la boshladi. 
O’rta maxsus kasb-hunar kollejlari, institutlar va universitetlar (va ularga) 
tashkil etila boshladi. Shuningdek, Germaniya oliy maktab sistemasining o’zagi 
universitetlar va ularga tenglashtirilgan oliy o’quv yurtlaridan tashkil topgandir. 
Mazkur oliy o’quv yurtlarining bitirishda magistr unvoni va diplomini olish uchun 
davlat imtihonlari topshiriladi. Bu yerda kondidatlik dissertatsiyasini yoqlashga qadar 
o’qishni davom ettirish mumkin.
Germaniya oliy o’quv yurtlarining ikkinchi guruhini ixtisoslashtirilgan oliy 
o’quv yurtlari tashkil etadi. Bu turdagi oliy o’quv yurtlarining shuhrati tobora 
oshmoqda. Ulardan o’quv jarayoni kasb bilan bog’liq amaliy yo’nalishga ega bo’lib, 
muxandislik ixtisosligi qishloq xo’jaligida yoki bir necha korxona va zavodlarga 
ishlaydi. 

---

66 
Davlat xizmatida bironta lavozimni egallash imkoniyatini beradigan ixtisosliklar 
bo’yicha ta‘limning birinchi davri oxirida davlat imtihonlari tashkil etiladi. 
Muxandislik ixtisosini egallagan talabalar majburiy tartibda yuqori kurslarda ishlab 
chiqarish amaliyotini o’tishlari yoki amaliy ishlab chiqarish masalalari tahlili keng 
yoritilib beradilar. Germaniyada yashash, oziq-ovqat va o’quv qo’llanmalar uchun 
sarflanadigan harajatlardan tashqari ta‘lim olish bepul. Ular ota-onalarning 
yordamiga tayanganlar yoki bo’sh vaqtlarda ishlab o’qishlari uchun o’zlari pul 
topganlar. 
Oliygohga kirish huquqiga gimnaziyani 13 yillik ta‘limni tamomlaganligi 
to’g’risidagi shahodatnomasi bo’lgan shaxslar egadirlar. Gimnaziyaga boshlang’ich 
maktabni 4 yillik tugatganlar kiradi. Umuman olganda o’quvchilarning 40 % i 
gimnaziyalarda, 35 % i asosiy o’rta maktablarda ta‘lim olishadi.
Mazkur maktablar ularga hunar-texnika bilim yurtlarida va ishlab chiqarishda 
.shogirdlik tizimi bo’yicha o’qish huquqini beradi. O’quvchilarning 20 %i 6 yillik 
real maktabda ta‘lim oladi. Uni tugatgach, o’qishni yuqori kasbiy maktab va 
keyinchalik professional oliygohlarda davom ettirish mumkin. Gimnaziyaning 80 % 
o’quvchilari to’liq kursni o’qishadi. So’ngra oliy o’quv yurtlari bo’yicha tarqatadigan 
Dortmund markaziga ariza topshiradi. 
1987 yilda oliygohlarda 230 ming kishi qabul qilingan. Maktabni bitirgandan 
so’ng, bir necha yil o’tgach, o’qishga kirganlar 68 %, kasbga ega bo’lgan, ishlagan va 
armiyada xizmat qilganlar 28 % ni tashkil qiladi. 
Xulosa qilganda, german maktab ta‘limi tizimi G’arbiy Yevropa ta‘lim tizimi 
an‘analari izidan bormoqda. Unda o’quvchilarni 10 yoshdan boshlab bo’lg’usi 
mutaxassisliklarga tayyorlab boradilar va bunga 30 % ga yaqin vaqt sarflanadi. 
Maktabgacha tarbiya tizimi Germaniya ta‘lim tizimida ham muhim bosqich 
hisoblanadi. Uning 100 yildan ortiq tarixi bor. Bog’chalarni mablag’ bilan ta‘minlash 
turli jamoat tashkilotlari xayriya birlashmalari, korxonalar xususiy shaxslar doimiy 
muassasalar zimmasidadir. 
Majburiy ta‘lim 6 yoshdan 18 yoshgacha bo’lgan bolalarga tegishli ya‘ni bu 
jarayon 21 yil davom etadi. Bundan 9 yillik maktabda to’la haftalik o’qishda o’qiydi. 
O’qish davlat maktablarida tekin. Boshlang’ich maktabdan so’ng o’quvchilar 
yo’nalish bosqichidagi maktabda o’tadilar. Bu yerda 5-6 sinf bosqichidagi yo’nalish 
maktablarda maxsus dastur asosida o’qiydilar.
 
The educational system of Germany is underlying to continuous changes and 
reforms. Main point in the last years was the reorganization of the Gymnasium. The 
nine year education was changed into an eight year education to get the Abitur. 
Furthermore, the academic system had changed because of the Bologna reform. The 
degrees obtained are now called Bachelor and Master. 
Free Education in Germany Studying in Germany requires the graduate degree 
Abitur or the advanced technical college entrance qualification. International students 
have to show a similar graduate degree. Until now it was not possible to build a 
central organization for application and award of university places. Because of this 
the applications still need to be sent to every university or advanced technical college. 

---

67 
The admission requirements are also defined by the universities. Therefore, 
they can be different for the same subjects at different universities. In Germany there 
are three different kinds of advanced colleges or universities. Arts, film or music 
advanced colleges offer practical education in the artistic subjects. Advanced 
technical colleges however, cover the scientific and social subjects. They also set 
value on practical experiences in their education. The third category is the so called 
university. They offer all different kinds of subjects. Practical experience is an 
important point as well but the universities are especially famous for their firm 
theoretical education. 
Another differentiation can be made between public and private universities. 
Public universities are financed by the government and do not charge tuition fees as 
of October 2014 in the entire country. 
Private universities in contrast are financed by the fees paid by students and 
these can be quite expensive. In Germany can be found much more public 
universities than there are private ones. German law says that education should be 
offered to everyone and everyone should be able to afford adequate education. 
Therefore, German has decided to abolish tuition fees in all public universities in the 
country. Moreover, there are numerous possibilities to get help from the government, 
for example Bafög-money. 
The studies in Germany are in some aspects more theoretical than in other 
countries and they consist of many lectures from the professor. In the lecture there are 
all students of one year and there are just a few exercise lessons in which the 
theoretical part can be practiced and proofed in reality. At the end of every term the 
students get grades for their final examination and for speeches, assignments and 
practical projects. Depending on the subject the composition of these parts can differ. 
Practical education can also be offered in internships which are an obligation in some 
subjects. For some weeks or months the students have to work in a company and use 
their theoretical knowledge in real life situations to gain experience. This is also a 
good chance to find a job for the working life after university. The graduate degrees 
from university are accepted and estimated worldwide. The education at German 
universities is considered as a good one. The first graduate degree can be obtained 
after six to eight terms and is called Bachelor. 
Afterwards it is followed by the Master degree after another two to four terms. 
Both degrees require passing the exams and writing a specific graduate thesis. For the 
subjects medicine, dentistry, law and pharmaceutics as well as the teaching degree 
another degree is required which is called Staatsexamen. After the Master degree 
students can also do their graduation to get their doctor’s degree. Academic education 
in Germany should give firm basic knowledge.
2
Ta’kidlab o‘tish joizki Germaniyaning bozor iqtisodiyotiga o‘tish yo‘li bizning 
Respublikamizdagiga o‘xshab ketadi. Ikki Germaniya davlati birlashgandan keyin 
2
German Education System(http://www.studying-in-germany.org/german-education-system/) 

---

68 
sobiq Germaniya Demokratik Respublikasida ta’limni isloh qilish bo‘yicha olib 
borilayotganishla r ham bizning sharoitimiz ga ma’qul keladi. 
Germaniyaning 
hozirgi 
davr 
maorifidagi 
asosiy 
muammosi 
sobiqGDRdagi ta’limni bir xil milliy meyorga solishdan iboratdir. 
Avvalam bor shuni ta’kidlash kerakki, Germaniyada ta’lim davlat va 
jamiyat tomonidan ardoqlanayotgan soha bo‘lib, u mamlakatning iqtisodiy jihatdan 
taraqqiy etgan mamlakatlar ichida kuchli oltilikka kirgan. 
Germaniya ta’lim tizimlarining bayoni quyidagicha: Germaniyada ta’lim 
tizimi: maktabgacha tarbiya tizimi Germaniya ta’lim tizimida ham muhim bosqich 
hisoblanadn. Uning 100 yildan ortiq tarixi bor. Bolalar bog‘chalari ta’limning quyi 
bosqichi hisoblansada, lekin u davlat tizimi tarkibiga kirmaydi. Bog‘chalarni 
mablag‘bilan ta’minlash turli jamoat tashkilotlari xayriya birlashmalari korxonalar 
xususiy shaxslar diniy muassasalar zimmasidadir. Ota-onalar bolalar bog‘chalariga 
o‘z farzandlarini tarbiyalanganliklari uchun ancha miqdorda pul to‘laydilar. 3 
yoshdan 6 yoshgacha bolalarning 80% bog‘chalarga qatnaydi. Germaniyada odatda 
bolalar bog‘chada tushgacha tarbiyalanadilar. Kunning yarmida esa uyda oilada 
bo‘ladilar. Germaniyada kuni uzaytirilgan bog‘chalar ham bor.
Majburiyta’lim 6 yoshdan 18 yoshgacha bo‘lgan bolalarga tegishli. Bu 
jarayon 12 yil davom etadi. Bundan 9 yillik (ba’zi joylarda 10 yil) maktabda to‘la 
haftalik o‘qishni bitiradi, keyin hunar-texnika bilim yurtida to‘la bo‘lmagan haftalik 
o‘qishda o‘qiydi. O‘qish davlat maktablarida tekin. Maktab o‘quvchilariga o‘quv 
qo‘llanmasi, asosan darsliklar bepul beriladi. Xususiy maktablar ozroq. O‘qish 6 
yoshdan boshlanib, 4 yil davom etadi (faqat Berlinda 6 yil). Boshlang‘ich 
maktabdan so‘ng o‘qituvchilar yo‘nalish bosqichidagi maktabga o‘tadilar. Buyerda 5-
6 sinf bosqichdagi yo‘nalish maktablarda maxsus dastur asosida o‘qiydilar. Keyin 
navbatdagi maktab tipiga ko‘chadilar: 
Bular: asosiy maxsus maktab real bilim yurtlari. Deyarli 30% bola asosi y 
maktabga o’‘tadi. 9 yoki 10 yillik o‘qish tugatilgandan keyin kasbiyt ayyorgarlikka 
o‘tiladi. Maxsus maktablarda n nuqsonga ega bo‘lgan bolalar o‘qiydi. Real bilim 
yurtlar asosiy maktab va yuqori maktab o‘rtasida turadi. Qoidaga ko‘ra bu yerda 
o‘qish 6 yil davom etadi (5-13 sinfgacha) va to‘la ma’lumot berish bilan tugallanadi. 
Bilim yurtini tugatganlar o‘rta maxsus o‘quv yurtiga yoki yuqori bosqichdagihunar-
texnikamaktabigakiribo‘qishhuquqigaegabo‘ladi. 
Germaniyadagimnaziyalarhammavjud. Ular 5-13 sinflarni o‘zichiga oladi. 11-13 
sinflar oliy o‘quv yurtlariga tayyorlash vazifasini ham bajaradi. 
Gimnaziyani bitirganlik haqidagi yetuklik attestati oliy o‘quv yurtida 
o‘qish imkonini beradi. Germaniy ata’limi tizimida hunar ta’limi muhim ahamiyatga 
ega chunki yuqori malakali ishchilarga bo‘lgan talab kuchlidir. To‘liq siz o‘rta 
maktabni bitiruvchilarning (9-10 sinflar) 79%) to‘liq o‘rta maktabni 
bitiruvchilarning esa 20% hunar ta’limi tizimida bilim olishni davom ettiradilar.
Aksariyat hollarda o‘qish muddati 3-3,5 yilni tashkil etadi. O‘qish uch bosqichdan 
iborat bo‘lib birinchi yili asosiy hunar ta’limi beriladi. Bunga o‘qitilayotgan kasbga 
taaluqli maxsus fanlardan nazariy asoslash berilib yirik korxonalarda amaliy 
mashg‘ulotlar o‘tkaziladi. Ikkinchi yil davomida maxsus hunar ta’limi beriladi.

---

69 
O‘quvchining birinchi yildan ikkinchi yilga o‘tish sinov i mtihonlari o‘tkazilib,
o‘qishni davom ettiruvchi yoshlar tanlab olinadi. Uchinchi yil davomida maxsus 
hunar ta’limi yanada chuqurlashtirilib boriladi. Bitiruv imtihonlari maxsus 
komissiyat omonidan qabul qilinadi. Komissiya a’zolarik orxonalarning yetakchi 
mutaxassislari federal yerlardagi sanoat palatasi hunarmandchilik palatasi 
vakillaridan tashkil topadi. Hunar maktablarining diplomlari oliy o‘quv yurtlariga 
kirish uchun huquq bermaydi. Buning uchun 1 yillik tayyorlov kurslarini tugatish t 
talab etiladi. O‘qishga qabul qilish imtihonsiz maktab ta’limi to‘g‘risidagi hujjatta 
asosan amalga oshiriladi. 
Oliy maktab o‘z-o‘zini boshqarish huquqiga ega. Oliy o‘quv yurtini 
shtatdagi rektor yoki bir necha yilga saylangan Prezident boshqaradi. O‘z-o‘zini 
boshqarish da vazifalari aniq taqsimlab berilgan bir necha guruhlar bosqichma-
bosqich ishtiroki tamoyiliga amal qilinadi. Uning tarkibi ga professor-
o‘qituvchilar, o‘qituvchilar, ilmiy xodimlar va boshqa xodimlar kiradi. 
Tinglovchilar o‘qishi erkin tashkil etilgan. Ko‘p sonli o‘quv bosqichlari bilan birga 
o‘quv rejalari taklif etiladi. O‘qishga haq to‘lanmaydi. Agar tinglovchi yok I 
ularning ota-onalari oziq-ovqat xarajatlarini ko‘tara olmasa o‘qish uchun moliyaviy 
yordam ko‘rsatish to‘g‘risida ga federal qonunga ko‘ra ular moliyaviy yordam 
oladilar. Bu yordamning yarmi stipendiyaga qo‘shib berilsa ikkinchi yarmi qarz 
tariqasida beriladi. 
Mamlakatda ta’limni isloh qilish masalasi ko‘pdan buyon muhokama 
qilinmoqda, bunda o‘quv jarayoni ni qisqartirish taklif qilinmoqda. Hozir 
universitetlarda tinglovchilar 7 yil o‘qiydi. Ular o‘qishga kirganlariga qadar 
korxonalarda bi rnecha yilishlashlari yoki bundes verdax izmat qilishni hisobga olsak 
tinglovchilar xaqiqiy mehnat faoliyatlarini ancha kech boshlayotganligini 
tushunamiz.