2-mavzu: Eukariot hayvon hujayralarining ekmalari (kulturasi)

---

2-mavzu:
 Eukariot hayvon hujayralarining ekmalari (kulturasi) 
Eukariot hayvon hujayralarning ekmasi gen injenenerligi paydo bo’lishi bilan bog’liq 
masala 
bo’lib,ko’pgina 
tadqiqotlarga 
sabab 
bo’lgan. 
Eukariotlar genlari ekzon va enteronlarga bo’linganligi sababli,splaysing jarayonni to’g’ri 
borishi ko’pchilik olimlarda qiziqish uyg’otdi.Bundan tashqari sutemizuvchilar va ularning 
viruslarida boshlang’ich vaqtida yuqori molekulyar hosilalar sintezlanadi,so’ngra murakkab 
o’ziga hos protealizdan so’ng aniq(to’liq) shakliga o’tadi. 
Bunday jarayon hayvon to’qima ekmasini(kultura)ma’lum sistemalarida amalga 
oshadi.Hozirgi vaqtda juda faollik bilan klonlashning vektorlarini sutemizuvchilar viruslarining 
vektorlarini klonlash orqali tibbiyot va vetenariyada zarur bo’lgan vaksinalar olinmoqda. 
Sutemizuvchilar 
hujayrasiga 
DNK 
molekulasini 
kiritish; 
Virus 
DNK 
sini 
kiritish; 
Bugungi kunda hayvon hujayralarining ekmalarida nuklein kislotalarning turli viruslarida 
transfeksiyaning turli metodlari ishlab chiqilgan 
Juda ko’p eksprimantal tadqiqot shuni ko’rsatadiki sut emizuvchilarning xujayra ekmagalariga 
viruslar nuklein kislotalarini tozalangan suvli eritmalari qo’shilganda, nuklein kislotalarining 
infeksiyalanishi aniqlanmagan. Bu shuni ko’rsatadiki, viruslaning nuklein kislotalari 
xujayralarga effekt bilan kira olmagan, shuningdek ekma muxitidagi nukleazalar ta’siridan 
degradsiyaga uchragan. Tranfeksiyani effektini oshirish uchun maxsus metodlar ishlab chiqilgan 
bo’lib, bunga nuklein kislotalarni xujayraga kirishini oshiradi va nukleaza ta’siridan ximoya 
qilingan.
Gipertonik tuzlash metodi
Tozalangan virus DNK sini xujayra ekmalarida infeksiyalashni birinchi bo’lib 1959-yili Mayork 
va boshqalar tomonidan tomonidan aniqlangan. Hayvon xujayralari monosavet kul’turasiga virus 
DNK si qo’shilganda gipertonik tuzli eritmasida (0,5-1,0 M NaCl) xujayraning erigan quyiqalari 
xosil bo’ladi . Bu shuni ko’rsatadiki muhitning osmatik bosimining o’zgarishi xujayrasi virus 
DNK ni yutilishini aktivlashtiradi. 

---

1980-yillardan boshlab liposomalarni sut emizuvchi xayvonlar xujayralarning ekmalariga 
viruslarning nuklein kislotalarini kiritishga qo’llanila boshladi. Liposomalar o’ralgan 
viruslarning nuklein kislotalari ta’sirga uchramaydi. Liposomalar xujayra membranasi yoki 
fagotsitoz yo’li bilan hujayraga osonlik bilan kiradi.Liposoma qo’llanilgan qator holatlarda 
viruslar DNK ning transfeksiyasi yuqori darajada borgan.Bu metodni qo’llash ancha murakkab 
bo’lib,transfeksiya uchun hujayra ekmalari uchun ma’lum bir sharoitni tanlash kerak.

DNK eritmasini kationli lipid reagentlari bilan aralashtirib,hujayraning monokloy 
kulturasiga yuboriladi.Bunda eukariotik hujayralarga virus DNKsi kirish effekti kalsiy-
fosfat va DEAE dekstral metodlariga qaraganda yuqoriroq. 

DNK fragmenti va plazmidlarni kiritish

Hozirgivaqtdasutemizuvchilarninghujayralarigagenlarnikiritishvaularningekpressiyasinio
’rganishkattaqiziqishuyg’otmoqda. 
DNK transfeksiyasini natijaviyligini oshirish uchun liposomaning 
morfologiyasi,turli lipidlarning miqdoriga ,hujayrani liposoma bilan 
inkubatsiya qilish sharoitlariga bog
’
liq.Virus DNK ni liposomaga o
’
rash 
uning molekulyar massasiga bog
’
liq.DNK molekulyar massasi 
qanchakatta bo
’
lsa,fosfolipidlar kapsulasiga o
’
rash qiyin bo
’
ladi.
Lipidlarningkationlireagentlariniqo’llash
So
’
nggiyillardalipidlarningkationreagentlarini(lipofektin,lipofektalin,selfekt
invaboshqalar)qo
’
llashmetodlariishlabchiqilganbo
’
lib,bundaviruslarni
ngnukleinkislotalarinisutemizuvchilarvahashorotlarninghujayralarigao
son,tezkirishinita
’
minlaydi.
Xozirgi vaqtda sut emizuvchilarning xujayralariga viruslar nuklein 
kislotalarining transinfeksiya qilishning qtor metodlari bor:

DEAE- dekstran matodi; kal
’
siy-fasfat metodi;

Virusni DNK molekilasiga mikroinfeksiya qilish;

Liposoma metodi.

Kationli litul reagentlarni qo
’
llash.

Liposomali metod.

Sintetikfosfolipedlar- 
yaniliposomalardastlabkivaqtlardasutemizuvchilarxujayralarigaturli
dorimoddalarinikirishdafoydalanilgan.

---


1980-yillardaS.N.ShelkunovvaboshqalarhammualliflartomonidanCV-
ShujayrakulturasigapBR322 plazmidaningkiritish 
DEAE-DEKSTRIN METODI
2260 
3370 
10640 

---

Sut emizuvchilarning ko’paytirilgan (o’stirilgan) hujayralaridagi brid DNK molekulalarining 
barqarorligi 
Hayvonlar hujayralarga plazmidlarni kiritishga, ularning begona genetik muhitdagi 
barqarorligimuhim ahamiyatga ega. Mazkur masalalarga bag’ishlangan B.Gobel va V.Shneb 
(1975-y)larning ilk tadqiqotlari shuni ko’rsatadiki,kalamush hujayrasiga kiritilgan 
plazmida(Plazmid) Cole1, sekin asta gidrolizatsiyaga uchrab, 2 kundan so’ng hujayralarda bor 
yo’g’I DNK plazmidining past molekulali mahsulotlari joylashganligi ma’lum bo’ldi. 

---


D. Spendidas o’z hamkorlari bilan birgalikda (1982) hayvonlar hujayralardagi ko’chirib 
o’tkazishni to’xtatuvchi ketma-ketlik olib tashlangan pBR322 ning deletsiya varianti bo’lgan 
pAT153 plazmidani topishdi. 

Shunday qilib bakterial plazmidalar ba’zan initsiatsiya replikatsiyaning eukariotik 
soxalari bilan o’xshashtuzilishga ega bo’lishi mumkin. 

Biroq odatda, mazkur o’xshash ketma-ketliklar hayvonlar hujayralarida nisbatan kuchsiz 
ishlaydi

Bir qator labaratoriyalarda DNK plazmidalarining nisbatan samarali replikatsiyasi 
o’rganilayotgan hujayra liniyalarida yaxshi rivojlanib ketishga qodir viruslar 
replikatorlari yoki xo’jayin-hujayra DNK xromosomalari replikatsiyasining boshlanish 
soxasiga ega bo’lgan qismlar ularda mavjud bo’lgandagina samarali bo’lishi isbotlandi.

Sutemizuvchi hujayralarning genetik transformatsiyasi

Oxirgiturdagigibridolazmidalarhamhayvonlar, 
hambakterialarhujayralaridabirikibketishimumkinbo’lganoraliqvektorlarsifatidagenmuha
ndisliktajribalaridabkengqo’llaniladi.

BoqilayotganhayvonlarhujayralardagigibridDNKlartarkibiyo’zgarishgauchrashimumkin, 
buyerdamazkurjarayonkiritilganDNKningbirikibketishiboshlangungaqadarro’yberadi. 
Shuniinobatgaolib,
DNKningekzogenmolekulalarigaegabo’lganhujayralarniklonlashtirishdamazkurDNKtarki
bitaxlilinisubliniyalardao’tkazishmumkin.

Agarkiritilganekzogengenetikaxborotsaqlanibqolishvasutemizuvchilarhujayralardabirikib
ketishxususiyatigaegabo’lsa, 
undabunarsanafaqatgenotipo’zgarishiga,balkihujayralarfenotipiningo’zgarishigahamolibk
elishimumkin.

Mazkurjarayontransformatsiya(ko’chiribo’tkazish ) debnomlanadi.

Hayvonlarhujayralardagionkogen(morfologik) 
vagenetik 
(biokimyoviy) 
transformatsiyalarfarqqilinadi.

Yotgenlarnio’zgahujayralargakiritishda, 
ko’pinchatransgendebnomlanganuslubdanfoydalanishqiziqishuyg’otadi, 
chunkiuonkogentransformatsiyalardagixolatdanfarqliravishdahujayrametobolizminingo’z
garishigaolibkelmaydi 

Bunarsagenetiktransformatsiyasoxasidanfoydalanishorqalieukariotikgenlarekspressiyasir
egulyatsiyasimexanizmlarihaqidanisbatananiqroqma’lumotolishimkoniniberadi.

Mutant (o’zgarishgauchragan) yo’nalishlarininggenetiktransformatsiyasi 

---


Sutemizuvchilarhujayralarninggenetiktransformatsiyasiimkoniniilkbor 
1961-
yildaL.Krausko’rsatibbergan.

UgomozigotsuyakinsonmiyasidanβAgemoglabinpolipeptidbo’yichaajratibolib, 
mazkurpreparatyordamidao’roqsimonhujayraliаnimiyalanib, 
mijozmiyasidansun’iyhujayrayaratdi. 
NatijadainsonhujayralaripolipeptidβsvapolipeptidβAdantashqariishlabchiqarishqobiliyati
gahamegabo’ldi.

Biroqmazkurxolatda,ko’chiribo’tkazilganhujayralarklonlarinisaralashanchaqiyinedi 
,chunkio’rganilayotganbelgilaruchunseleksiyashartlaritopilmaganedi. 

Hayvonlarningko’chiribo’tkazilganhujayralariningklonlariniyetarlichavaishonarliideptifik
atsiyaqilishuchunbelgilarniosonseleksiyaqilaoladigankodligenlardanfoydalanishzarur.

Mazkurmasalaengavallo,nukleotidlarbiosintezidaishtiroketuvchimahsulotlargenlarbo’yich
amutanthujayralaryo’nalishlaridagitajribalaridamuvafaqqiyatliyechiminitopgan.
Demak,gipoksantinfosforiboziltranserazabo’yichadeffektyo’nalishlar (chiziqlar) 1962 
yildaE.ShibalskayavaV 
.Shibalskiylartomonidan 
8-
azaguaninmavjudligidahujayralarningilkpopulyatsiyasinio’stirishchog’idaajratilganedi.Az
aguaninmavjudchog’damazkurtarkibiyqismdanmahrumbo’laganmutantgenlarginayashab
qoladi. 
•
HPRT inozinmonofosfat past molekulali substratlarda sintezlanishi almashtirib 
bo’lmaydigan ferment bo’la olmaydi. 
•
Aminopterin va metotreksat folieva kislotasining i-aminokislotasi o’rnini bosuvchi 
analogidir.Ushbu birikmalar inozinmonofosfat sintezida ishtirok etuvchi tetragidrofosfat 
sintezini oldini olgan holda digidrofolatreduktazani yopib qo’yadi. 
•
Shunday qilib, gipoksantin bilan birgalikda undan tashqari purinlarning aminopterinning
purinlar sintezi ingibitori mavjud yagona manbai sifatida HPRT o’sishi mumkin
•
Gipoksantinfosforiboziltransferaza 
bo’yicha 
defekt 
(HPRT) 
hujayralari 
esa 
o’smaydi.Sababi aminopretin bunga yo’l qo’ymaydi va bunday muhitda 
timidinmonofosfat sinteziga timindin qo’yish lozim. 
•
V.Shibalskiy tomonidan ishlab chiqilgan HAT muhit normal hujayra DNK preparatlari 
bilan HPRT dastlabki olingan ishlanmalrdan so’ng HPRT ning fenotiplari bilan 
transformiy klonlarini to’g’ridan to’g’ri saralash imkonini berdi.