|
ЭИЗларда инвестиция қайтими кўрсаткичи
К
В
К В
Бу ерда:
К
- инвестиция қайтими;
В
-яратилган саноат маҳсулоти;
71
КВ
- инвестиция ҳажми.
2.6-жадвал.
Эркин иқтисодий зоналарда яратилган саноат маҳсулоти ҳажми,
инвестиция ва инвестиция қайтими ҳажми (2013 йилдаги таққослама
нархларда, млрд.сўм)
1
ЭИЗ
Яратилган
саноат
маҳсулоти
инвестиция
ҳажми
ЭИЗларда
инвестиция
қайтими
К
В
КВ
В
0
В
1
КВ
0
КВ
1
К
0
К
1
“Навоий” ЭИЗ
92,8
125,6
3,5
16,1
26,5
7,8
“Ангрен” ЭИЗ
12,1
49,3
4,3
15,6
2,8
3,2
“Жиззах” ЭИЗ
2,1
267,4
3,5
188,8
0,6
1,4
жами
107,0 442,3
11,3
220,5
9,5
2,0
Иқтисодиёт тармоқлари бўйича олинган маълумотлар асосида эркин
иқтисодий зоналар индекслари ҳисобланади.
2.7-жадвал.
Эркин иқтисодий зоналардаги асосий кўрсаткичлар индексларини
шаклланиши
2
ЭИЗ
Индекслар
Саноат маҳсулот
ҳажми
Инвестиция
хажми
Инвестиция
қайтими
“Навоий” ЭИЗ
1,35
4,60
0,29
“Ангрен” ЭИЗ
4,07
3,63
1,14
“Жиззах” ЭИЗ
127,3
53,94
2,33
4,13
19,51
0,21
Ушбу индекслар таҳлилидан кўринадики, таҳлилдаги эркин иқтисодий
зоналар бўйича яратилган саноат маҳсулоти, инвестиция ва инвестиция
қайтимида ўсиш юз берган. Агрегат индексларнинг иқтисодий мазмуни ва
ҳисоблаш услуби юқоридаги 2.6-жадвалда берилган.
Фаолияти ўрганилаётган эркин иқтисодий зоналар саноат маҳсулоти
ҳажмининг умумий индексини аниқлаймиз. Яъни:
1
Муаллиф ишланмаси
2
Ўзбекистон Республикаси Статистика қўмитаси маълумотлари асосида муаллиф томонидан ҳисобланган.
0
0
1
1
xK )
(KВ
xK )
(KB
I
В
72
бу ерда: КВ – ЭИЗ фаолиятида инвестициялар ҳажми;
К – ЭИЗ фаолиятида инвестиция қайтими.
Жорий даврда базис даврга нисбатан эркин иқтисодий зоналардаги
саноат маҳсулот кўрсаткичи 4,1 мартага кўпайган.
Энди, эркин иқтисодий зоналар фаолиятини ифодаловчи инвестиция
қайтимининг умумий индексини аниқлаймиз (интенсив омил):
Бу кўрсаткич таҳлилдаги эркин иқтисодий зоналар бўйича инвестиция
қайтими ўртача 24,4 фоизга камайганлигини кўрсатади.
Таҳлил қилинаётган эркин иқтисодий зоналаридаги инвестиция
ҳажмининг умумий индексини аниқлаймиз (экстенсив омил):
Ўрганилаётган йилларда барча эркин иқтисодий зоналар бўйича
инвестиция ҳажми ўртача 5,5 мартага кўпайди.
Агрегат индекслар тузилиши бўйича улар орасидаги алоқаларни
ифодалайди.
I
В
= I
КВ
х I
К
= 0,756 х 5,46=4,1 марта
Яъни, таҳлилдаги эркин иқтисодий зоналар саноат маҳсулот ҳажмининг
умумий индекси биринчи омил ҳисобига ўртача 24,4 фоизга камайган,
иккинчи омил ҳисобига 5,46 мартага ошган, иккала омил ҳисобига 4,1
мартага кўпайди.
1-босқич: Омиллар бўйича ҳодисалар ҳажмининг мутлоқ ўзгаришини
ифодалаш.
Ҳар бир омил ўзгариши ҳисобига натижавий кўрсаткичларнинг
мутлоқ ўзгариши индекслар тизимини қўллаш йўли билан аниқланади.
Омиллар индексларига мувофиқ мутлоқ ўзгариш алоҳида омиллар бўйича
маҳраж ва сурат кўрсаткичлари орасидаги фарқ сифатида ҳисобланади.
марта
13
,
4
107,0
442,3
B
I
ёки 75,6%
756
,
0
8
,
584
3
,
442
0
1
1
1
xK )
(KB
xK )
(KB
I
k
марта
46
,
5
04
,
107
8
,
584
0
0
0
1
xK )
(KB
xK )
(KB
I
KB
73
Эркин иқтисодий зоналардаги саноат маҳсулоти ҳажмининг умумий
мутлоқ ўсиши қуйидагича ҳисобланади:
В = КВ
1
хК
1
- КВ
0
хК
0
(2.2.2)
Уни омиллар бўйича қуйидагича ажратиш мумкин:
интенсив:
В
К
=К
1
хКВ
1
- К
0
хКВ
1
(2.2.3)
экстенсив:
В
КВ
=КВ
1
хК
0
- КВ
0
хК
0
(2.2.4)
2.6-жадвалдаги маълумотлар бўйича “Навоий” эркин иқтисодий
зонасида маҳсулот ҳажми ҳисобот даврида базис даврига нисбатан 32,8 млрд.
сўмга ошди (125,6-92,8). Бу кўрсаткичга ҳар бир омилнинг таъсирини
аниқлаймиз:
а) инвестиция хажмининг ўзгариши ҳисобига;
В
кв
= 7,8х16,1 – 26,5х16,1 = -301,07 млрд. сўм.
б) инвестиция қайтимининг ўзгариши ҳисобига (К
1
хКВ
1
-К
0
хКВ
1
)
натижавий кўрсаткичларни мутлоқ пасайиши қуйидагича;
В= 26,5х16,1–26,5х8,5 = 333,9 млрд. сўм.
Шундай қилиб, “Навоий” эркин иқтисодий зонасининг ялпи маҳсулот
ҳажмининг ўзгариши:
В=
В
КВ
+
В
К
=
-
301,07+333,9=32,8 млрд. сўмга тенг бўлди.
Фикримизча, умумий индекслар асосида омиллар бўйича мутлоқ ўсиш
мос равишда эркин иқтисодий зоналарнинг асосий кўрсаткичлар индексини
вужудга келтиради.
Умумий индексларни ўзаро боғланган икки омилли тизимлари учун
мутлоқ ўсиш қуйидагича ифодаланиши мумкин:
В =
КВ
1
хК
1
-
КВ
0
хК
0
В
(2.2.5)
2.6-жадвал маълумотлари асосида эркин иқтисодий зоналарнинг
ўрганилаётган ҳудудлар бўйича саноат маҳсулотининг умумий ўсиши
ҳисобот даврида базис даврга нисбатан омиллар ҳисобига 335,3 (442,3–107,0)
млрд.сўмга тенг бўлган.
Дастлаб ҳар бир омилнинг таъсирини аниқлаб, сўнг уларнинг
натижавий омилга муносабатини кўрсатиш зарур.
74
Шундай қилиб, инвестиция қайтимининг камайиши ҳисобига
таҳлилдаги эркин иқтисодий зоналар бўйича саноат маҳсулоти умумий ҳажми
–1651,7 млрд.сўмга камайган, инвестиция ҳажмининг кўпайиши ҳисобига
саноат маҳсулоттининг умумий ҳажми 1987,4 млрд.сўмга ошган. Кўриниб
турибдики, бундай усулда мутлоқ ўсиш (
В)нинг ҳисобланиши омиллар
бўйича қуйидагига тенг:
В =
К +
КВ; 335,7= –1651,7+1987,4
Индивидуаллик асосида ўртача тортилган индекснинг ҳисоблаш
услубини 2.7-жадвал маълумотларида кўришимиз мумкин.
Do'stlaringiz bilan baham: |
