|
1. Yuqori havf daraja sharoitlari:
a) namligini mavjudligi (bug’lar yoki suv
tomchilari mavjudligi va nisbiy namlig 75 % dan
oshiq);
b) tok o’tkazuvchan changlarni mavjudligi
(tеxnologik yoki boshqa changlar elеktr simlarni
qoplab mashinalar va uskunalarni ichkari qismlarga
kirib izolyatsiyalarni sovutish sharoitlarini buzadi,
lekin yong’in yoki portlash havfi bo’lmaydi);
v) tok o’tkazuvchan asoslar mavjudligi (yer,
g’isht, mеtall yoki tеmirbеton);
g) yuqori haroratni mavjudligi (yil fasliga va turli
issiqlik nurlanishlarga qaramasdan uzoq vaqt
davomida harorat 35
0
C dan va qisqa vaqt davomida
40
0
C ga oshadi).
d) bir vaqt o’zida inson tanasini bir tomondan
elеktr uskunalarini qobiqlariga ikkinchi tomondan,
binolarni yеrga ulangan mеtallokonstruktsiyalariga,
225
tеxnologik apparatlarga, mеxanizmlar va boshqalar
(ulanib qolish) sharoitlarini mavjudligi.
2. Xavfli darajadagi sharoitlar:
a) namlikni mvjudligi (yomgir, kor, tеz-tеz suvni
purkab turilishi, namlik bilan qoplangan pol, patolok,
dеvor va xonada joylashgan boshqa prеdmеtlar);
b) kimyoviy faol muhitni mavjudligi (uzoq vaqt
davomida izolyatsiya va uskunani tok o’tkazuvchi
qismlarga ta’sir etuvchi yoki, doimo bo’lgan agrеssiv
bug’lari, gaz va suyuqliklar);
v) yuqori xavfli ikki va undan ko’p bo’lgan
yuqori xavfli sharoitlariga xos hususiyatlar;
3. Havfsiz darajalari
Insonlarni elеktr tok jarohatlanishi sharoitlarni
yo’qligi yuqori xavfli, yoki ayniqsa xavfli sharoitlari
yo’qligi.
Elektr qurilmalarini himoya vositalari
Umumiy
tushuncha
va
tavsifi.
Elektr
qurilmalarida qo’llanib kelayotgan himoya choralari
shartli ravishda ikki guruhga bo’linishi mumkin:
226
elektr
qurilmalarni
meyori
ish
sharoitlariga
havfsizligini ta’minlash va avariya holatidagi
sharoitlarini havfsizligini taminlash.
Meyoriy ish sharoitlarida
havfsizlikni taminlash
choralari quyidagicha:
- izolyatsiya, tok o’tkazuvchi qismlarni oldiga
to’siqlar o’rnatish;
- havfsizlik blokirovkalarni qo’llash;
- orentasiyani ta’minlash;
- elektr tarmoqlarni yerdan izolyatsiyalash;
- yerga ulanib qolgan tokni hajm qismini
kompensatsiyalash;
- himoyalovchi qisqa tutashuv tashkil qilish;
- kichik kuchlanishni qo’llash;
- izolyatsiyalangan maydonchalarni qo’llash;
- potensiallarni tenglashtirish.
Avariya sharoitida
(izolyatsiya lat olgan sababli
tok yurmaydigan qismlarga kuchlanishni o’tib ketishi)
ishlab
turgan
elektr
qurilmani
havfsizligini
ta’minlashda quyidagi choralar qo’llaniladi:
- himoyalovchi yerga ulash (zazemleniya);
227
- nollanish (zanuleniya);
- himoyalovchi o’chirish;
- ikki qavatli izolyatsiyani qo’llash;
- ish joyini izolyatsiyalash;
- baland kuchlanishdan past kuchlanishga
o’tishida himoya choralrini qo’llash.
Elektr qurilmalarni turlariga, oziqa manbai
sharoitlariga (kuchlanish qiymatlari, neytral holati) va
ishlatish sharoitlariga (atrof muhit) qarab havfsizlik
taminlashida jamlanganlik choralari qo’llaniladi.
Elektr izolyatsiya
bu dielektrik qatlami (tok
o’tkazmaydigan
qatlam),
yoki
dielektrkdan
tayyorlangan uskunani izolyatsiyasi, yoki tok
o’tkazuvchi elementlarni boshqa qismlardan ajratilib
qo’yish.
Elektr uskunalarida quyidagi izolyatsiya turlari
qo’llaniladi:
-ishchi izolyatsiya elektr qurilmalarini tok
o’tuvchi qismlaridagi havfsizligini ta’minlovchi elektr
izolyatsiyasi;
228
-qo’shimcha izolyatsiya-ishchi izolyatsiyani lat
olishi havfi bo’lsa, elektr qurilmani himoyalash uchun
qo’llaniladigan qo’shimcha izolyatsiyasi;
-ikki qavatli izolyatsiya ishchi va qo’shimcha
izolyatsiyalardan tashkil topgan izolyatsiya;
-puhtalangan
izolyatsiya
ikki
qavatli
izolyatsiyani darajasiga ega bo’lgan, yahsxilangan
ishchi izolyatsiyasi.
Izolyatsiyani elektr sxemasi uchta parallel
ulangan shohchalaridan iborat.
Birinchi shoxchada - kondetsatordan (C1) iborat.
Dielektrik izolyasiyasini o’tkazuvchanligini hajmi
bilan tavsiflanadi va geometrik o’lchamlari bilan
aniqlanadigan. Kuchlanish paydo bo’lishi bilan
kondetsator zaryadiga teng bo’lgan, dielektik
polyarizasiya tok hоsil bo’ladi. Undan o’tayotgan tok
impuls hosiyat ega bo’lib - tezkor polyarizatsiya toki (
i b.pol ) deb ataladi.
Ikkinchi
shoxchada-ketma-ket
ulangan
kondensator (C2) bilan faol qarshiligi (R2)
joylashgan. Bu shoxcha polyarizasiya jarayonini asta-
229
sekin o’tish bilan tavsiflanadi. Kondensator (C2)
izolyasiyani tuzilishi va dielektrik hususiyatlariga
bog’liq. Kondensator (C2) vaqt-vaqti bilan o’qlanib
(zaryadkalanib) turadi va shu vaqt zanjirni doimiy
vaqti (t=R2C2) bilan aniqlanadi. O’qlanish vaqti
ko’paygan sari shunchalik qarshilikni (R2) qiymati
katta bo’ladi, ya’ni dielektirik xossalarini sifati yahshi
bo’ladi. Shu shohchadan o’tayotgan tok polyarizatsiya
toki deb ataladi va vaqt o’tishi bilan sekin kamayib
boradi.
Tezkor
polyarizatsiya
tok
bilan
sekin
polyarizatsiya tokini qo’shimchasini,
Do'stlaringiz bilan baham: | 
